आम्ही तिला हॉस्पिटलमध्ये काम करण्यासाठी पाठवलं आणि हॉस्पिटलने आम्हाला काय दिलं? तर तिचा मृतदेह...

कोलकात्याच्या ज्या हॉस्पिटलमध्ये बलात्कार होऊन तिची हत्या झाली, ते तिच्यासाठी सगळ्यात सुरक्षित ठिकाण आहे, असं तिला आणि तिच्या आईवडिलांना वाटत होतं. आणि तिथेच ३६ तासांची ड्युटी करत असताना हे सगळं घडलं. ‘ती जेव्हा प्रवास करायची, तेव्हा सगळ्याच पालकांप्रमाणे आम्हालाही चिंता वाटायची. पण एकदा का ती हॉस्पिटलला पोहोचली की, आम्ही निर्धास्त व्हायचो. ती एकदम सुरक्षित आहे, असं आम्हाला वाटायचं...

जेव्हा स्त्रियांना कर्करोग होतो, तेव्हा त्यांच्याकडे दुर्लक्ष केले जाते, नाही तर त्यांना ‘सोडून’ दिले जाते…

भारतामध्ये ग्रामीण भागामध्ये दर्जेदार उपचारांचा अभाव, वैद्यकीय उपचारांचा अतोनात खर्च, सार्वजनिक रुग्णालयांमधील गर्दी, यामुळेदेखील रुग्ण उपचारांसाठी लवकर येत नाहीत. मौलाना आझाद वैद्यकीय महाविद्यालयातील कम्युनिटी फिजिशियन आणि सार्वजनिक आरोग्य संशोधक पार्थ शर्मा सांगतात, रुग्ण रुग्णालयात उशीरा येण्याचे एक कारण म्हणजे सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्थेमध्ये त्यांना मिळणारी वागणूक...

स्तनांचा कर्करोग झालेल्या भारतीय महिलांचा प्रवास इतका बिकट का आहे?

भारतात महिलांमध्ये सर्वसामान्यपणे ‘स्तनाचा कर्करोग’ आढळतो. दरवर्षी सुमारे दोन लाख महिलांना याची बाधा होते. भारतात कर्करोगाचे निदान उशीरा होत असल्याने उपचार सुरू झाले तरी, रुग्णाच्या प्रकृतीमध्ये फारशी सुधारणा होत नाही. पाश्चिमात्य आणि आशियाई देशांच्या तुलनेत हा कर्करोग झालेल्या महिलांचे निदान झाल्यापासून पुढे पाच वर्षांपर्यंत जगण्याचे सरासरी प्रमाण जवळ जवळ निम्मेच आहे...

भारतात दर सातव्या मिनिटाला एका महिलेचा ‘गर्भाशय मुखा’चा कॅन्सर म्हणजेच ‘कर्करोगा’ने का मृत्यू होतो? 

गर्भाशय मुखाचा कर्करोग हा ‘ह्युमन पॅपिलोमा व्हायरस’मुळे होतो. तसेच यावर प्रतिबंधात्मक लसही उपलब्ध आहे. मात्र तरीही २०२३मध्ये भारतात १ लाख २३ हजार महिलांना हा कर्करोग झाल्याचे निदान निदान झाले आणि यातील सुमारे ८० हजार महिलांचा मृत्यू झाला आहे. जगभरात आढळणाऱ्या गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाच्या रुग्णांपैकी एक पंचमांश रुग्ण भारतात आढळतात आणि सर्वांत जास्त मृत्यूदेखील भारतामध्येच नोंदवले जात आहेत...

खरं तर कंगणा रनौटने आपला ‘दुसरा गाल’ही पुढे करायला हवा होता… ते अधिक न्याय्य झालं असतं!

‘क्वीन’ या सिनेमात कंगनाने ‘आत्मभान’ जागृत झालेल्या एका ‘स्वाभिमानी’ मुलीची उत्कृष्ट भूमिका केली आहे. तशीच संसदेत एक जबाबदार खासदार म्हणून भूमिका निभावण्याची ऐतिहासिक संधी कंगनाला भारतीय जनतेनं दिलेली आहे. तिचं तिने सोनं करून, कुलविंदर कौरच्या चपराकीची संसदीय लोकशाहीत घटनात्मक मार्गानं सव्याज परतफेड करावी....

बेगम जहाँआरा शाहनवाज यांचे योगदान जरी आपल्या पुरुषकेंद्रित समाजात दुर्लक्षित राहिले असले, तरी ते दृढनिश्चयाचे प्रतीक आहे!

महिलांच्या हक्कांच्या लढ्यातील एक अतुलनीय व्यक्तिमत्त्व ठरलेल्या जहाँआरा शाहनवाज हे असेच एक दुर्लक्षित नाव. ज्या काळात महिला उपेक्षित होत्या आणि त्यांचा आवाज दाबला जात होता, त्या काळात त्या आशेचा किरण म्हणून उदयास आल्या आणि त्यांनी भारतीय महिलांच्या मताधिकाराचे समर्थन केले. त्यांचे कार्य आणि  वारसा आपल्याला आठवण करून देतो की, स्त्री-पुरुष समानतेच्या दिशेने प्रत्येक पाऊल हा एक विजयच आहे...

‘महिला आरक्षण विधेयक’ मंजूर झाले असले, तरी किमान पुढची पाच-सात वर्षे ते थंड बस्त्यातच पडून राहणार...

एकीकडे महिला सक्षमीकरणावर चर्चा करायची आणि दुसरीकडे भाजपच्या केंद्रीय मंत्र्यांनी आपल्या पक्षाच्या एका खासदाराचे समर्थन करण्यासाठी महिला खेळाडूंना बदनाम करायचे? महिला सक्षमीकरणाच्या केवळ गप्पा मारण्याऐवजी निष्पक्षपणे पोलीस यंत्रणेकडून या घटनेचा तपास व्हायला हवा होता. भारत ‘विश्वगुरू’ झाला आहे, अशी ‘भारदस्त’ विधाने करणारे पंतप्रधान मोदी यांचे अशा घटनांवरील मौन फारच बोलके आहे...

“मी विजया बनून घरी आले, तेव्हा घरातील सर्वजणी माझी खूप कुतूहलाने वाट पाहत होत्या आणि त्यांनी माझे प्रेमाने स्वागत केले, पण...”

अनेक पारलिंगी लोकांच्या बाबतीत असे होते की, मुळात त्यांचे कुटुंबच त्यांना स्वीकारत नाही. मग बाहेरचा समाज स्वीकारणार कसा? त्यांना कुटुंबापासून तुटल्याची भावना बाळगत जन्मभर एकाकी जगावे लागते. ते दुर्भाग्य माझ्या वाटेला आले नाही. माझ्या बहिणीने मला खूप सांभाळून घेतले. त्यामुळे मी सामान्य जीवन जगत आहे...

भारतामधील सर्व जाती-धर्मीय स्त्रिया मध्यमवर्गीय होण्यासाठी धडपडत असताना त्यांच्यापुढील आव्हाने मात्र वाढत आहेत!

मध्यमवर्गातील स्त्रिया आत्मसंतुष्ट आणि आत्ममग्न, स्वकेंद्री झाल्या आहेत. उत्सवप्रियतेच्या झगमगाटात हरवल्या आहेत. त्यांचाही प्रतिवाद करणे आवश्यक आहे. धर्म, वर्ण आणि पारंपरिक पुरुषी वर्चस्वाला आणि स्त्रियांमधील गैरसमजुतींना शह देण्यासाठी सुजाण स्त्रियांच्या धैर्याची आणि स्वतंत्र विचार क्षमतेची कसोटी आहे. पुरोगामी राजकीय पक्षांनी मध्यमवर्गाला आणि त्यातील स्त्रियांच्या भूमिकांना तुच्छ लेखले आहे...

या मुली संविधानावर आणि न्यायालयावर विश्वास ठेवून लढत आहेत. त्यांनी लढावे, त्या लढतील...

साक्षी आणि विनेशला लोकांचे प्रेम आणि साथ मिळाली, मात्र इतर खेळाडू, सेलिब्रटींचा म्हणावा तसा पाठिंबा मिळाला नाही. मात्र हा लढा विविध अंगांनी महत्त्वाचा आहे. त्यांचे लढणे तमाम भारतीय महिलांसाठी दिशादर्शक आहे. ज्या मुली, महिला घाबरून किंवा इतर कारणांनी जबानी फिरवत आहेत, थकून लढणे सोडून देत आहेत, त्रासल्या आहेत, त्यांच्यासाठी या मुलींचे लढणे ‘उठा आणि लढा, आम्ही सोबत आहोत,’ असे सांगणारे आहे...

Freebleeding, Being with Your Cycle And Fertility Awareness

“The more women will bleed on the ground, on the soil, the less blood the soil will need from wars and soldiers.” In part 2 of the freebleeding episode, Surabhee and Ellah talk about Ellah's experience in freebleeding, living close to nature, bleeding time as sacred time, the need for feminine energy during bleeding time, connection, belonging, conscious community, fertility awareness, ovulation, being who you are, being with your cycle, how current structures don’t support our bleeding time......

‘डिजिटल युगा’तले कौटुंबिक सहजीवन ‘सही’ जीवन होईल?

कामांच्या जागा व स्वरूपे यातील संक्रमणानुसार कौटुंबिक सहजीवनाचे स्वरूप बदलले; पण कुटुंबाचा पाया मात्र एका घरात एकत्र राहण्यात नसून जगण्यासाठी, जीवनाच्या अर्थपूर्णतेसाठी एका ठिकाणी एकत्र काम करण्यात, निर्मिती करण्यात आहे, ही गोष्ट इतिहासक्रमात निरपवादपणे टिकून राहिलेली आहे. ‘को-लिव्हिंग’ हा सहजीवनाचा पाया नसून ‘को-वर्किंग’ किंवा ‘को-क्रिएटिंग’ हा पाया आहे. ‘को-वर्किंग’ या साध्याचे ‘को-लिव्हिंग’ हे साधन आहे...

ते ‘कुंकू-टिकली’बद्दल बोलतील, तुम्ही ‘वाट्या’बद्दल विचारा... प्रतिमा-प्रतीकांची लढाई आता हाणूनच पाडा...

स्त्रियांनी बोलणं, प्रश्न विचारणं कुणालाच नको आहे. हिंदू स्त्रियांना जास्तीत जास्त मुलं व्हायला हवीत, माझ्या आमराईतला आंबा खाल्ल्यामुळे पुत्रप्राप्ती होते, अशा प्रतिगामी विचारसरणीला तर स्त्रियांनी कोणतेच प्रश्न विचारायला नको आहेत. हिंदू स्त्रियांनी कुंकू-टिकली लावावी, यासाठी आग्रह धरायचा आणि मुस्लीम स्त्रियांनी हिजाब घालू नये, यासाठी त्यांच्यावर समूहाने चालून जायचं...

जातपंचायतीविरुद्ध माझा लढा : माझ्या समाजासाठी सतत झटत राहावं, हीच माझी इच्छा आहे; नव्हे, ते माझं कर्तव्यच आहे, असं मी मानते.

पोलिओ असल्याने मी लहानपणी दुबळी होते. त्यामुळे आईला वाटत होतं की, हिला मुलं त्रास तर देणार नाहीत? पण ‘युवा’ संस्थेच्या कार्यकर्त्यांनी सांगितलं की, “हिला घरी ठेवलंत तर ती अधिकच दुबळी होईल. शाळेत पाठवलंत तर उलट खंबीर होईल.” आणि तसंच झालं. शाळेत गेल्यावर माझ्यात खूपच आत्मविश्वास आला. अर्थात, मला माहीत नव्हतं ते! पण गोविंदीला जातपंचायत त्रास देऊ लागली, तेव्हा तो आत्मविश्वास माझ्यात आहे, हे मला जाणवलं...

प्रिय व्हायोला, तू ऑस्कर जिंकलेस… तुझ्या आयुष्यात प्रथमच तुला खऱ्या अर्थाने जिवंत असल्यासारखं वाटलं...

सर्वांनी, अगदी देवानेही आपल्याला नाकारलंय, या भयंकर जाणीवेने आलेलं भणंगपण कवटाळत तू प्रचंड धावत सुटलीस. सर्व दिशांनी घायाळ करणाऱ्या जगाने दिलेल्या वेदना आणि त्यात भरीस भर म्हणून आईला सतत मारझोड करणाऱ्या बापाच्या आघातांवर निदान आकाशातल्या बापाने तरी फुंकर घालावी, म्हणून तू कळवळून प्रार्थना करत होतीस पण... ‘I felt ugly. I felt unwanted, even by God’ असं तू म्हणतेस, तेव्हाचं तुझं प्रचंड एकाकीपण पोटात खड्डा पाडतं ग...

THE REVOLUTION SHALL NOT BE TAMPONIZED!

In our first guest episode in English, Surabhee speaks with a dear friend Megan Banda who is an artist and visionary. She is an afrofuturist thinker and multidisciplinary creative, using visual and sound art to explore the ancestral pathways that keep us connected to the earth and each other...

मुले शिव्या देऊ शकतात, तर मुली का नाही देऊ शकत, हा प्रश्नच मुळी चुकीचा आहे. शिव्या माणसाला क्रूर आणि हिंसक बनवतात. त्या एकमेकांविषयी द्वेष निर्माण करतात. अशा गोष्टींत समानता शोधायची?

शिव्या चांगला माणूस घडवतात? त्या आपणाला अहिंसक बनवतात? आपल्यामध्ये प्रेम आणि सद्भाव निर्माण करतात? आपल्या नात्यात दृढता आणतात? जर शिव्या देणे हा स्त्रियांच्या व्यक्तिमत्त्वावर आघात आहे, तर त्यामध्ये आपण समानता शोधायची कशाला? स्त्री असो वा पुरुष, जर ते स्त्रीविरोधी शिव्यांचा वापर करत असतील, तर ते स्त्रीविरोधीच असणार...

पुन्हा बाईच ‘सॉफ्ट टार्गेट’! तिचे कपडे, बोलणे-हसणे-बसणे-चारचौघांत मिसळणे, ‘त्याच्या’पेक्षा वरचढ ठरणे... सहजासहजी नाही पचनी पडत धर्मद्वेष्ट्यांच्या

मागे ‘टिकली’ नाही म्हणून हिंदुत्व ‘खतरे में’ आले होते, तसेच हे बुरखा प्रकरण. महिलांना शिक्षणाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी, त्यांना चौकटीत बांधून ठेवणाऱ्या जुनाट, तथ्यहीन रूढी मोडून समाजात स्वतःच स्थान निर्माण करण्यासाठी मार्ग मोकळा करून देणाऱ्या सर्व समाजसुधारकांनी कसोशीने केलेल्या प्रयत्नांची आपण माती करतोय, असे वाटतेय... पुन्हा त्याच मार्गावर जाऊन...

लेखांक चौथा : पाळीसाठी शाश्वत पर्याय - जैवविघटनशील पॅड्स, कापडी पॅड्स, मेन्स्ट्रुअल कप

या चौथ्या भागात आम्ही पाळीच्या वेळी वापरायच्या शाश्वत साधनांबद्दल बोलणार आहोत. जैवविघटनशील पॅड्स (biodegradable pads), कापडी पॅड्स आणि मेन्स्ट्रुअल कप, ही साधनं नक्की काय स्वरूपाची आहेत, ती कशी वापरायची, त्यांचे फायदे-तोटे, त्यांची विल्हेवाट कशी लावायची, त्यांच्या किमती, या साधनांची एकमेकांशी तुलना इत्यादी विषय जाणून घेणार आहोत...

‘आता तुझी ‘पाळी’!’ - पाश्चात्य ‘sustainability’बरोबरचं आमचं नातं... तुमच्यासाठी ‘sustainability’ म्हणजे काय?

या तिसऱ्या एपिसोडमध्ये आम्ही - सायुरी आणि सुरभी - परदेशात (अमेरिकेत व नेथेरलांड्समधे) राहून आमची ‘sustainability’ची व्याख्या कशी बदलली आहे, आमचं इथलं अन्न/ऊर्जा/मानसिकता या संबंधीचे अनुभव यावर बोललो आहोत. त्याचबरोबर या भागात आपण जाणून घेणार आहोत मासिक पाळीच्या काळातल्या टिकावू साधनांबद्दल. म्हणजेच कापडी पॅड्स, विघटनशील पॅड्स आणि कप्सबद्दल आम्ही सविस्तर, तपशीलवार चर्चा केली आहे...

‘आयाज होम’ : लंडनमधल्या भारतीय आयांची परवड, कुचंबणा, अवहेलना यांचा स्मृती-जागर

पूर्व लंडनमध्ये हॅकनी भागात किंग एडवर्ड मार्ग आहे. याच मार्गावर एक चार मजली इमारत आहे. तिथे राहिलेल्या व्यक्तींच्या कार्याचा गौरव करण्यासाठी लवकरच तिच्या प्रवेशद्वारावर एक निळी पाटी लावण्यात येणार आहे. महात्मा गांधी, पंडित जवाहरलाल नेहरू, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर या भारतीय महान नेत्यांचे निवासस्थान असलेल्या इमारतींवर यापूर्वी अशी पाटी लावली गेली आहे ...

स्वत:च्या हक्कासाठी आता प्रत्येकीनं बोलतं होण्याची गरज आहे!

किती गृहीत धरतो आपण आपल्या आजूबाजूच्या सगळ्या बायांना. आई, बहीण, मैत्रीण, प्रेयसी, बायको, मुलगी... नात्यांची लेबलं बदलली तरी गृहीत धरणं बदललेलं नाही. तिने सगळ्यांना सांभाळावं, समजून घ्यावं, नवऱ्याचं ऑफिस, मुलांची शाळा, घरातली कामं... सगळं तिच्यावर टाकून घरातले पुरुष निवांत होतात! आपल्या सगळ्या जबाबदाऱ्यांचं ओझं बाईवर टाकून बाहेरच्या जगात मोकळेपणानं वावरण्याची पुरुषांची ही सवय नवीन नाही...

नवं सदर- ‘आता तुझी ‘पाळी’!’ - आजच्या दुसऱ्या भागात जाणून घेऊ या, पाळीच्या वेळी वापरायच्या साधनांबद्दल...

‘मासिक पाळी’ हा आपल्या सगळ्यांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा घटक आहे. तुमची पाळी येत असेल तरी, आणि नसेल तरी... शेवटी आपल्या सगळ्यांचा उगम ‘पाळी’मधूनच तर होतो! तरीदेखील पाळीबद्दल बोलायचं झालं की, आपण हा ‘बायकांचा विषय’ म्हणून बाजूला सारतो. त्यामुळे पाळी, लैंगिकता आणि त्यासंबंधित अनेक विषय सगळ्यांपर्यंत पोचत नाहीत. आणि मराठीत या विषयांवर बोलणं अजूनही अनैसर्गिकच मानलं जातं. पण या विषयांवर मोकळेपणानं बोलायला हवं...

नावल-अल-सदावी : अरब जगतातल्या पिचलेल्या-दबलेल्या स्त्रियांचाच नव्हे, तर समस्त जगातल्या न्यायाच्या प्रतीक्षेत असलेल्या स्त्रियांचा बुलंद आवाज

नावल-अल-सदावी. स्त्री हक्कांसाठी आयुष्य पणाला लावलेली इजिप्तशियन स्त्रीवादी लेखिका-कार्यकर्ती. तिच्या विरोधाची धार स्त्री-सुंता करण्यासाठी वापरात येत असलेल्या पात्यापेक्षाही तीव्र-तीक्ष्ण. गेल्या वर्षी २१ मार्च रोजी वयाच्या ८९ व्या वर्षी सदावीचे निधन झाले. तसे अरब जगतातल्या पिचलेल्या-दबलेल्या स्त्रियांचाच नव्हे, तर समस्त जगातल्या न्यायाच्या प्रतीक्षेत असलेल्या स्त्रियांचा बुलंद आवाज निमाला...

डॉ. आंबेडकरांनी उभारलेल्या चळवळींतून व त्यांच्या विचारप्रक्रियेतून स्त्री-सशक्तीकरण झाले...

आंबेडकरांच्या विचारातील स्त्री-मुक्तीसाठी महत्त्वाचा ठरलेला विचार म्हणजे ‘maternity Bill’ होय. १९४२ साली आंबेडकर बॉम्बे एक्झिक्युटिव्ह कौंसिलमध्ये लेबर मिनिस्टर असताना स्त्री-संमतीशिवाय जबरदस्तीने केले जाणारे गर्भपात बेकायदेशीर ठरवले होते. तसेच गर्भावस्थेदरम्यान आणि बाळाच्या जन्मानंतर विश्रांतीची नितांत आवश्यकता असते, असे सांगत स्त्री कामगारांना प्रसुतीकाळात सवलती देण्याचा विचार त्यांनी मांडला होता...

सुशिक्षित, उच्च-सुशिक्षित स्त्रियांची भूमिका आता निश्चित होणे, हाच त्यांच्या मुक्तीचा मार्ग ठरणार आहे. सर्व प्रकारच्या शोषणातून मुक्त झाल्याशिवाय अस्सल अर्थाने स्त्री-मुक्ती साध्य होणार नाही!

निर्घृण पुरुषी सत्तेविरुद्ध दीर्घकाल युद्ध करून अतिशय कष्टाने मिळवलेल्या स्वातंत्र्याचा स्त्रिया खरेच आत्मविकासासाठी आणि सामाजिक पुनर्रचनेसाठी उपयोजन करतात का? वर्ण-जात संघर्षाचे युद्ध ते पुढे नेत आहेत का? त्यांचे पुन्हा नव्या स्वरूपात ‘वस्तूकरण’ तर होत नाही ना? हे आणि असे काही प्रश्न उपस्थित करणे आवश्यक आहे. स्त्री-स्वातंत्र्य युद्ध अनेक शतके ‘समांतर रीती’ने जगातील बहुतेक सर्व सभ्यतांमध्ये विकसित झाले...

न बोलल्या जाणाऱ्या विषयावर मोकळेपणानं बोलणारं नवं सदर- ‘आता तुझी ‘पाळी’!’

‘मासिक पाळी’ हा आपल्या सगळ्यांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा घटक आहे. तुमची पाळी येत असेल तरी, आणि नसेल तरी... शेवटी आपल्या सगळ्यांचा उगम ‘पाळी’मधूनच तर होतो! तरीदेखील पाळीबद्दल बोलायचं झालं की, आपण हा ‘बायकांचा विषय’ म्हणून बाजूला सारतो. त्यामुळे पाळी, लैंगिकता आणि त्यासंबंधित अनेक विषय सगळ्यांपर्यंत पोचत नाहीत. आणि मराठीत या विषयांवर बोलणं अजूनही अनैसर्गिकच मानलं जातं. पण या विषयांवर मोकळेपणानं बोलता यावं...

इतर समाजातील स्त्रियांचे अ‍ॅपद्वारे लिलाव करणारे तरुण-तरुणी देशाचं भवितव्य तर सोडाच, पण घरातल्या स्त्रियांचा तरी सन्मान करू शकतील?

भारताच्या संविधानाधारे आणि लोकशाही प्रक्रियेतून सत्तेत गेलेले लोकप्रतिनिधी जाहीरपणे आणि उद्दामपणे ‘देश के गद्दारोंको गोली मारो’ अशा स्त्रियांना अपमानकारक असलेल्या आणि कायद्याला धाब्यावर बसवणाऱ्या घोषणा देतात. या देशात द्वेषपूर्ण विचार डोक्यात पेरलेले तरुण-तरुणी ‘सुली डील’, ‘बुल्ली बाई’सारख्या माध्यमातून एखाद्या समाजाच्या स्त्रियांचा लिलाव करतात, ही भारताची संस्कृती आहे का?...

फुले दाम्पत्याच्या कार्यामुळे केवळ मुक्ता साळवेला ‘मुक्तीचा मार्ग’ मिळाला नाही, तो इतर सर्व स्त्रियांना मिळाला, तसाच तो तमाम पुरुषांनाही मिळावा!

गाव पातळीवर काम करणाऱ्या कार्यकर्त्यांना हे सारं वास्तव माहिती असतं. स्वयंघोषित गुरू, बाबा, महाराज, योगी, साधू आणि त्यांच्या संस्था, देवस्थानं, आखाडे आणि त्यांचे सत्संग, स्वाध्याय यात जनता अडकलेली आहे. हे सारे उपक्रम स्त्रियांच्या दुय्यमत्वाला, अंधश्रद्धांना, रूढी-परंपरांना आणि विशिष्ट प्रकारच्या राजकीय विचाराला खतपाणी घालणारे असतात. या विचारांची समीक्षा करून मग ते स्वीकारावे, अशी मानसिकता निर्माण होत नाही...

आम्ही ‘सदाशिव पेठे’तलं शिक्षण घेतलं. जर ज्योती-सावित्रीच्या ‘गंज पेठे’तलं शिक्षण घेतलं असतं, तर आम्ही फार चांगल्या प्रकारे सुशिक्षित झालो असतो!

याच्यासाठी सावित्रीबाईंनी का दगड-माती आणि शेणगोळे खाल्ले! कशासाठी केला त्यांनी हा उपदव्याप? तुम्ही चांगल्या साड्या नेसाव्यात म्हणून? तुम्हाला पार्लरला जाऊन स्वत:ला नटता यावं म्हणून? या शिक्षित स्त्रियांनी नवीन काय केलं? दोनशे वर्षापूर्वीही स्त्री हे सर्व न शिकता, आपल्या, मुलाबाळांना, पतीला, सासू-सासऱ्याला न्याय देत होतीच की! न शिकताच सर्व करत होती, तर मग तुम्ही नवीन काय केलं?...

सौंदर्य कातडीच्या रंगावर, डोळ्यांच्या मादकतेवर अथवा लैंगिक-आवाहकतेवर अवलंबून नसतं, तर कर्तृत्व, पराक्रम, बुद्धी व मनाचा नितळपणा या चिरंतन गुणांवर अवलंबून असतं!

जिजाऊसारखी स्त्री स्वराज्याची जननी होत शिवबा घडवते, तेव्हा ती सत्तेचं निर्माण करणारी महान सौंदर्यवती असते. सावित्रीबाई फुलेंचं काम तर परंपरागत आंधळ्या सत्तेला उधळून लावून अनेक डोळस पिढ्या घडवणारं सामर्थ्य असणारं आहे. हे खरं वंदनीय सामर्थ्य. सत्ता झुकवणारं, सत्तेला सुयोग्य वळण देणारं आणि सत्तानिर्माण करणारं अतुलनीय स्त्री-सौंदर्य...

कायद्यानुसार विवाहाचे किमान वय २१ : २१ असे होणार असेल, तर अनेक अर्थांनी ते महत्त्वपूर्ण ठरणार आहे!

एकोणिसाव्या शतकाच्या मध्यापासून विसाव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत ‘मुलींचे विवाहाचे वय’ हा विषय भारतात सतत वादाचा राहिला होता. कायद्यानुसार ते वय वाढावे यासाठी किती समाजसुधारकांना आपले रक्त आटवावे लागले,  याची गणती नाही. आणि किती सनातन्यांनी त्या सुधारणा रोखण्यासाठी जंग जंग पछाडले, याचा हिशोब करता येणे अवघड आहे...

साहित्य हे स्त्रीचं जगणं, तिची अभिव्यक्ती, तिनं कुंठित झालेल्या जगण्याच्या प्रवाहाला वाट काढून देण्यासाठी केलेल्या प्रयत्नांचा अम्लान, रसरशीत आविष्कार आपल्याला दाखवत राहतं…

या सगळ्या मांडणीतून मला इतिहास शिकणारी बाई म्हणून काय सांगायचंय? तर आमच्याकडे डोळे दिपवणारा भूतकाळ असेल किंवा नसेल, पण तरी आम्ही आमची कहाणी, आमचा इतिहास सांगायला हरकत नाही. बायकांच्या जगण्याचा प्रवाह खळाळत राहिला आहे. त्याची ओल आपल्या साहित्याच्या पानापानांत पोचलेली आहे. तिची दखल इतिहासानं घ्यायला हरकत नाही...

‘अनबिलीव्हेबल’ : ही मालिका व्यवस्थेमुळे निराश झालेल्या स्त्रियांच्या आशा पल्लवित करते!

मी निर्दोष आहे, हे सिद्ध करण्याची जबाबदारी पीडितेवर टाकण्यात येते. खरं तर ती गुन्हेगारावर टाकायला हवी. पण अनेकदा अत्याचार झालेल्या स्त्रीलाच समाज शिक्षा करतो. या मालिकेत हे वास्तव लख्खपणे पुढे आलेलं आहे. हा लिंगपिसाट इतर काही स्त्रियांवरही अत्याचार करतो. त्यांनाही पोलीस मदत करत नाहीत आणि समाज फार चांगल्या नजरेनं त्यांच्याकडे पाहत नाही. वास्तविक, गुन्हा सिद्ध करणं हे पोलिसांचं काम आहे...

लैंगिक अत्याचाराचे स्त्रियांवरील दुष्परिणाम

स्त्रियांचे कामगार वर्गातील प्रमाण व प्रतिनिधित्व या बाबतीत भारताची गणना जगाच्या तुलनेत मागील बाकांवरील देशांमध्ये होते. प्रत्येक हजार स्त्रियांमागे अत्याचाराचे प्रमाण एकने वाढले, तरी त्यांची नोकरी अथवा काम करण्याची शक्यता ६.३ टक्क्यांनी कमी होते. २००४-५ ते २०११-१२ दरम्यानची प्रातिनिधिक माहिती व आकडेवारीच्या आधारे सदर लेखात स्त्रियांना असणाऱ्या लैंगिक अत्याचाराच्या धोक्याचा घेतलेला शोध...

महाराष्ट्रातील महिला ऊसतोड कामगार गर्भाशय पिशवी काढायला का तयार होतात?

महिलांना ऊसाच्या मोळ्या बांधण्यासाठी कितीतरी वेळ खाली वाकावे लागते. खाली वाकूनच ऊसाचे वाडे गोळा करून त्यांचे भेळे बांधावे लागतात. त्यामुळे अनेक महिलांच्या कंबर किंवा ओटीपोटावर ताण येऊन ते दुखण्याचा त्रास होतो. एवढेच नव्हे तर बांधलेल्या मोळ्या डोक्यावर वाहाव्याही लागतात. शिवाय काम करण्याचे तास किंवा वेळ निश्चित नसल्यामुळे शारीरिक व मानसिक तणावातून जावे लागते...

ऊसाच्या फडात अनिता बाळंत झाली. तिने पाचटातच बाळाला जन्म दिला. आणि दुसऱ्या दिवशी ती तान्ह्या बाळाला घेऊन कामाला निघाली…

ऊसतोड कामगार केवळ त्यांची गरिबी, खालच्या स्थराचा सामाजिक दर्जा, दुष्काळ परिस्थितीमुळे ओढवलेली असुरक्षितता यांमुळे साखरेच्या पट्ट्यांत स्थलांतर करतात. असे करून ते त्यांचे जगणे सुरक्षित करत असतात. ऊसतोड करून ते आर्थिकदृष्ट्या सबळ होत नाहीत, तर ही केवळ त्यांची जगण्यासासाठी केलेली धडपड असते. सर्वप्रथम ऊसतोडीचे काम गर्भवती किंवा प्रसूत झालेल्या महिलांनी करावे की नाही, याबाबत प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले पाहिजे...

स्तनांना देण्यात येणारे अवास्तव महत्त्व नाकारून स्त्री-पुरुष सर्वांनीच त्याकडे ‘आपला पोषणकर्ता’ म्हणून कृतज्ञतेने पाहावे…

कूर्ग हा सुदूर कर्नाटकामध्ये वसलेला आदिवासी प्रदेश आहे. तेथील लोक शौर्यासाठी प्रसिद्ध आहेत. त्याबद्दलच्या एका लेखात मी फार पूर्वी वाचले होते की, हे लोक स्त्रियांच्या वक्षःस्थळाकडे लैंगिक दृष्टीने चुकूनही बघत नाहीत. लहान मुलांसाठी ती वस्तू देवाने तयार केली एवढेच ते समजतात. असे आपल्याला नाही का समजता येणार? स्त्रियांनीही उपभोग्य वस्तूच्या सोनेरी पिंजऱ्यातून कधीतरी बाहेर पडावे ना!...

मैं और मेरी तन्हाई, अक्सर एक-दुसरें से बाते किया करते हैं!

खरं तर मी एकटी राहते, म्हणजे खूप भयंकर काहीतरी करते, किंवा मला कुणी सहानुभूती दाखवावी अशी अवस्था आहे, असं मला अजिबात वाटत नव्हते. मात्र इतरांना यासाठी मी दयेस पात्र आहे, असं का वाटावं, हेही कळत नव्हतं. अजूनही कळत नाही. एकटेपणाला एवढं घाबरण्यासारखं आहे काय? बरं, जी व्यक्ती एकटेपण बायचॉईस स्वीकारते, तिचीही लोक फार काळजी करतात. असं का? एकटेपण हे खरंच एवढं भयभीत करणारं प्रकरण आहे काय?...

आई, तू कधी ‘कामोन्माद’ (orgasm) म्हणजे लैंगिकसंबंधांमध्ये ‘उत्तेजना’ अनुभवलीयस का?

मला आठवतं की, माझ्या काखेत केस यायला लागले तेव्हा कुणीतरी माझी चेष्टा केली होती, तेव्हा तू माझ्याशी बोलली होतीस. म्हणालीस, ‘तू लवकरच फूल बनणार आहे. खूप मुलं या फुलाला स्पर्श करू इच्छितील. त्यामुळे तुला काळजी घ्यायला हवी.’ मला कळलं नाही की, ‘तू मला एकदम सल्ले का द्यायला लागलीस’. पण जर कदाचित आपण त्या माझ्या शरीरात लपलेल्या छोट्या कळीविषयी आणि माझ्या बोटांनी तिला स्पर्श करण्याविषयी बोलतो असतो तर...

अवघड जागेतले दुखणे (भाग दोन) आणि सरावलेले दु:खी अवघडराव, अवघडेंद्र, अवघडकुमार, अवघडमहाराज इत्यादी

तालिबानी अवघडभाई, अवघडुद्दिन किंवा अवघडखान आपल्याकडच्या संस्कृतीरक्षकांचे सख्खे भाऊच नाहीत का? आपले देशी संस्कृतीरक्षक मवाळ अन सौम्य असतात आणि अफगाणी तालिबानी उग्र व हिंसक असतात, असा भेद करणे व्यर्थ आहे. ते एकजात स्त्रीनिंदक, स्त्रीद्वेष्टे अन तरीही बलात्कारी आहेत. उपभोग व मनोरंजन, संततीवाढ आणि सेवा एवढ्यासाठीच त्यांना स्त्री हवी असते. नेते असे असतात, तेव्हा त्यांचे अनुयायी विकृत स्त्रीद्वेष जाहीर करत सुटतात...

पोटगीची रक्कम निश्चित करण्यासाठी संबंधित पक्षकारांची संपूर्ण आर्थिक स्थिती जाणून घेण्याविषयीचा सर्वोच्च न्यायालयाचा महत्त्वाचा निर्णय

भारतीय समाजात पतीपासून विभक्त व्हावे लागलेल्या आणि उदरनिर्वाहाचे दुसरे साधन नसलेल्या स्त्रियांना ‘पोटगी’ हा एक मोठाच आधार आणि दिलासा आहे. नुकताच सर्वोच्च न्यायालयाने ‘रजनीश वि. नेहा’ या पोटगीच्या तक्रारीवरील निकालावर केलेल्या फौजदारी अपिलावर ४ नोव्हेंबर २०२० रोजी दिलेल्या निकालपत्रात याबाबत महत्वाचे निर्देश दिलेले आहेत...

करोनामुळे निर्माण झालेल्या परिस्थितीचा परिणाम बालकांच्या वर्तमानावर होत आहेच, भविष्यावरही होणार आहे...

गेल्या १० महिन्यांत ‘स्टिलबर्थ’चे प्रमाण वाढल्याचे दिसून येत आहे. स्टिलबर्थ अर्थात गर्भधारणेच्या २० आठवड्यानंतर मृत अवस्थेतील अर्भक जन्माला येते. युनिसेफ आणि जागतिक आरोग्य संघटनेकडे उपलब्ध झालेल्या आकडेवारीनुसार जगात दोन लाखांहून अधिक मृत अर्भके या काळात जन्माला आली आहेत. करोनाकाळात झालेली हेळसांड, आरोग्य सुविधांची दुरावस्था याला जबाबदार आहे...

भारतीय स्त्रियांना ‘सावित्री २.० व्हायचं’ असेल तर...

मोनिका लेविन्स्की ही व्यक्ती काही लोकांना आठवत असेल. तिचं एक अत्यंत सुंदर भाषण आहे. त्यात तिने अनुभवलेल्या गोष्टी, cyber bullying, स्त्रियांना जाणवणाऱ्या कठीण भावना अप्रतिमपणे मांडल्या आहेत. तिला लोक, विशेषतः स्त्रिया नावं ठेवतील, पण एका चुकीचा स्त्रीला आयुष्यभर किती त्रास सहन करावा लागतो, हे त्यातून लक्षात येतं. त्याच वेळी त्यात गुंतलेल्या एका महासत्तेचा राष्ट्राध्यक्ष मात्र आरामात आयुष्य घालवतो...

करोना महामारी गरिबांच्या, त्यातही महिलांच्या पिळवणुकीत दिवसेंदिवस अधिकाधिक भर टाकत आहे...

भारताचा विचार केला तर या महामारीची सर्वाधिक किंमत ही स्थलांतरित मजूरच चुकवत आहेत. त्यातही स्थलांतरित मजूर महिलांचा विचार केला, तर सर्वच स्तरावर त्यांच्यासाठी हा संघर्ष दुप्पट असणार आहे. आर्थिक, सामाजिक समानतेसाठी त्यांनी आजवर केलेल्या संघर्षाला पुन्हा एकदा मागे घेऊन जाण्यास ही करोना महामारीच केवळ जबाबदार नाही, तर राजकीय, सामाजिक, आर्थिक स्तरावरील त्यांच्याप्रती असणारी उदासीनतादेखील तितकीच जबाबदार आहे...

कागदोपत्री मिळालेला वडिलोपार्जित मालमत्तेतला अधिकार व्यवहारात उतरवणं बाईसाठी अतीव जिकिरीचंच आहे...

कायदा नि व्यवहाराशी कायमच तिरपागडं नातं असलेल्या आपल्या व्यवस्थेतील स्त्रीविषयक सनातन मानसिकतेला या निकालाचा पुरोगामी कौल कितपत मानवणार आहे? बाईनं तिच्या मता-विचारांशी ठाम असणं, हक्कांबाबत आग्रही असणं ही आपल्या संकुचित सांस्कृतिक अवकाशाला आजही फारशी न रूचणारी बाब आहे. त्यातही तिने ‘कमावती’ असलं तरी ‘निर्णयकर्ती’ असणं या अवकाशाला सहसा मान्य नसतं. बाईचं कर्तेपण ही पुरुषधार्जिणी व्यवस्था कायम नाकारत आलीय...

‘अळीमिळी गुपचिळी’ हेच धोरण अवलंबलं तर कोविड महामारीतून वाचू, पण एका रोगट समाजात जगावं लागेल. 

कोल्हापूरची ही घटना अत्यंत अस्वस्थ करणारी आहे. दुर्दैवाने असे प्रकार इतरही ठिकाणी घडत आहेत. शहरं सोडून परत गेलेली अनेक कुटुंबं मुलींचे बालविवाह करत आहेत. अशा प्रकारच्या जवळपास २००हून अधिक घटना आहेत. मुलींचं शिक्षण थांबतंय, त्यांना मजुरीकरता वापरलं जातंय. यामुळे एकप्रकारे बाललैंगिक अत्याचार, बालविवाह, बालमजुरी याविरोधात गेल्या दीड-दोन दशकांत केलेल्या मोठ्या आंदोलनाची पीछेहाटच होईल...

कोविड-१९च्या महामारीत ‘ग्राऊंड वर्क’ करणाऱ्या आरोग्यसेविका, नर्सेस यांच्याविषयी मुंबई महानगरपालिकेचा दुजाभाव

कोविड-१९ या महामारीची साथ रोखण्यासाठी महानगरपालिका जे प्रयत्न करतेय, त्यापैकी वस्ती पातळीवरच्या कामाचा डोलारा आरोग्यसेविकांच्या कामावर अवलंबून आहे. पण आपल्या कामाचं कौतुक दूरच, साधी दखलही घेतली जात नाही, अशी नाराजी अनेक आरोग्यसेविका व्यक्त करत आहेत. तर नर्सेस एकच प्रश्न विचारतात – ‘नर्सेसच्या सेवाभावाविषयी खूप कौतुक-भाव दाखवला जातो. पण प्रत्यक्षात अशी वागणूक मिळते. अशानं पुढची पिढी या सेवाक्षेत्रात कशी येईल?’...

करोनाकाळातील कौटुंबिक हिंसाचार : ‘महामारी’तली एक ‘महामारी’

ज्या समाजात कौटुंबिक हिंसाचारासाठी महिलेलाच जबाबदार धरलं जातं, कुटुंबाची प्रतिष्ठा जपण्यासाठी तिच्यावर दबाव आणला जातो, वयस्क मुलगी म्हणजे एक ‘भार’ समजला जातो, नवऱ्याचा व्यवसाय आणि सामाजिक प्रतिष्ठेनुसार हुंडा दिला जातो, घटस्फोटित महिलांना कलंकित मानले जाते आणि तक्रार निवारण यंत्रणा महिलांना न्याय देण्यासाठी सामान्यकाळातही अपयशी ठरते, त्या समाजात कौटुंबिक हिंसाचारावर महामारीची गडद छाया असणारच!...

वटसावित्रीचं व्रत : झाडाचं बॉन्साय आणि महिलांच्या बुद्धीचंदेखील बॉन्साय

सावित्रीनं यमराजाकडून सत्यवानाचे प्राण परत आणले, ही गोष्ट जर हे व्रत करणाऱ्या स्त्रियांच्या बाबतीत होत असती, तर आम्हा डॉक्टरांची फार सोय झाली असती. आम्ही हॉस्पिटलच्या दारामध्ये वडाचं एक झाड लावलं असतं आणि ज्या वेळेला पेशंटला ऑपरेशनला घेतलं असतं, त्या वेळी त्याच्या बायकोच्या हातामध्ये सुताची एक गुंडी दिली असती आणि तिला सांगितलं असतं, ‘तू झाडाभोवती सूत गुंडाळ. तू हे व्रत कर. कारण त्याच्यामुळे दुहेरी फायदा आहे...

‘उद्या’च्या ‘मदर्स डे’निमित्ताने ‘आज’च्या ‘मातृत्वाच्या बाजारीकरणा’विषयी…

जग आधुनिक बनलं असलं तरी ‘स्वतःचं मूल’ पाहिजे, ही मानसिकता मात्र फारशी बदलताना दिसत नाही. आई–बाबा बनण्याच्या तीव्र इच्छेने सरोगसीद्वारे झालेली मुलं चालतात, पण अनाथ मुलांना स्वीकारण्याची मानसिकता मात्र अजूनही दिसून येत नाही. ‘मदर्स डे’ साजरा होतो, पण ‘सरोगेट डे’ही साजरा केला जात नाही. पिंकी विराणींच्या पुस्तकात एक वाक्य आहे- ‘अपत्याला जन्म दिल्यामुळे कुणी नेक आणि उदात्त बनत नाही, फक्त पालक बनतात.”...

साचलेपणाचा बर्फ फोडायला तर हवाच!

दीड हजार वर्षांपूर्वी वात्सायन यांनी ‘कामसूत्र’ लिहिले. खजुराहोसारखी लैंगिक क्रिया, समागम, रतिक्रीडा यांचे चित्रण करणारी लेणी आपल्याकडे आहेत. खरे तर आज जी मंडळी ‘आमची संस्कृती पाश्चात्त्यांसारखी शरीराचे चोचले पुरवणारे नाही’ असे बोलत आहेत, त्यातील एक टक्का लोकांनीही वात्स्यायनाचे ‘कामसूत्र’ वाचले नसेल. जर त्यांनी ते वाचले असते, आपला देश आणि त्यातील समाजजीवन घडत जाताना घडलेल्या गोष्टी समजून घेतल्या असत्या...

विश्वास बसणार नाही, पण हवामान बदलाने मुलांचे बालपण धोक्यात आणले आहे!

इतिहासात डोकावले तर लक्षात येईल की, युद्ध, अशांतता, वैमनस्य, दुष्काळ, अवर्षण, मंदीचे सर्वाधिक आणि थेट परिणाम फक्त आणि फक्त महिला आणि मुलांना सहन करावे लागले. दोन देशांतील अंतर्गत वाद असो की, महायुद्ध, यात महिलांचे शोषण झाले आणि मुलांनी आपले बालपण गमावले. ‘हवामान बदल’ अशीच आणीबाणी आहे. फक्त या आणीबाणीकडे गांभीर्याने बघण्याची आणि त्यावर आपणहून काम करण्याची मानसिकता नसल्याने हवामान बदल केवळ चर्चेपुरता उरला आहे...

‘संरचनीय हिंसा’च आजच्या स्त्री-पुरुषांमधील आर्थिक असमानतेचे आणि सामाजिक अपवर्जनामागील कारण आहे!

मोदी सरकारचेही नवउदारमतवादी व्यवस्थेतून येणारे विकासाचे आणि प्रगतीचे नॅरेटिव्हज खोट्या आधारावर उभे आहेत. तिथे विकास कुणाचा, हा प्रश्नही आज विचारणे अधिक गरजेचे आहे. त्या विकासाच्या व्याख्येत स्त्रिया कुठे बसतात? असे प्रश्न विचारणे गरजेचे आहे. मात्र आज फक्त भांडवलशाहीचा नव्हे तर धर्माचाही उपयोग पितृसत्तेला बळकट करण्यासाठी होतो; जेथे धर्मातून येणारा फाजील ‘पुरुषार्थ’ हा मॉब-लिंचिंग करण्यात धन्यता मानतो...

‘फुटबॉल’ सामना इराणी महिलांच्या हक्कांची लढाई बनतो आहे...

आज इराणी महिला मुस्लीम मूलतत्त्ववाद्यांविरुद्ध आपल्या शिक्षण, रोजगार, समान वागणूक आणि अधिकारांसाठी लढत आहेत. त्यासाठी फुटबॉलच्या मैदानाचा वापर करत आहेत. उच्चशिक्षित मुलींना इराणमध्ये भविष्य वाटत नाही. तिथे ८० टक्के मुलींकडे आता मोबाइल फोन्स आल्यामुळे त्या जगाच्या संपर्कात आहेत...

‘पहिले १००० दिवस’ धोक्याचे की संधीचे? असे प्रश्न माझ्या डोक्यात हजार घणांचे घाव घालत होते…

मला जे कळालं होतं, मी ते तिला सोप्या शब्दांत समजावून सांगितलं. संगीता हे ऐकून जरा चिंतीत झाली की, आता माझ्या मुलीला मी कशी वाढवू? खेळ, खाणं आणि प्रेम ही त्रिसूत्री सांगितली. तिच्या मुलीच्या जेवणासाठी माझ्याकडून रोज शिजवलेलं अंडी, शेंगदाणे-गूळ, खिमटी, दूधाची पावडर असा आहार देण्याचंही कबूल केलं. संगीतापुरता व माझ्यापुरता मी हा प्रश्न सोडवला खरा, पण भारतात दरवर्षी जन्म घेणाऱ्या २.५ करोड मुलांचा प्रश्न कोण सोडवणार?...

आपण बलात्काराच्या कहाण्या कशा प्रकारे ऐकू-वाचू इच्छितो? मसाला मारून की मलई मारून?

अलीगढमध्ये झालेली मुलीच्या हत्येला सुरुवातीला बलात्काराच्या खोट्या माहितीसह पोस्ट केलं गेलं होतं. या दोन्ही प्रकरणांच्या कथनामध्ये पुन्हा पुन्हा मुस्लीम नावंच लिहिली गेली. मग तो बलात्कार पीडितेचा असो की, बलात्काऱ्याचा. पत्रकारितेच्या भाषेची प्राथमिकता हे पाहत नाही की, मुलीला न्याय मिळाला पाहिजे. फक्त एवढंच पाहते की, मुस्लिम नावांचा उल्लेख पुन्हा पुन्हा कसा येईल...

‘कुपोषणमुक्त भारता’साठी… ‘पोषण पखवाडा’!

अर्भक आणि बालआरोग्य शास्त्रातील नवीन संशोधन अभ्यासानं हे सिद्ध करून दाखवलं आहे की, गर्भधारणेपासून बालक दोन वर्षांचं होईपर्यंत आईला शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक स्वास्थ्य लाभलं, तिनं आणि कुटुंबानं पूर्ण काळजी घेतली तर बाळाच्या बौद्धिक तसंच शारीरिक वाढीच्या शक्यता पूर्ण होऊ शकतात...

​​​​​​​‘पुन्हा स्त्री उवाच’ : स्त्रीवादाच्या संदर्भातले विचार मांडण्यासाठी वेबसाइट

ऐंशी-नव्वदच्या दशकात महाराष्ट्रात ‘स्त्री उवाच’ ही संघटना कार्यरत होती. काही काळानं ती बंद झाली. या चळवळीचं डॉक्युमेंटेशन करण्यासाठी आणि या चळवळीचे मासिक पुन्हा त्रैमासिक स्वरूपात ऑनलाईन उपलब्ध करून देण्यासाठी स्त्रीवादी कार्यकर्त्या वंदना खरे यांनी पुढाकार घेतला आहे. कालच्या ८ मार्चला ‘पुन्हा स्त्री उवाच’ ही वेबसाईट सुरू झाली आहे...

भाजपने लोकसभा आणि विधानसभेत बहुमत असूनही महिलांना ३३ टक्के आरक्षण का दिले नाही?

संसदीय प्रतिनिधित्वाच्या वाटणीत महिलांना अनेक दशकापासून उपेक्षित ठेवलं आहे. लोकसभा आणि विधानसभेतील ३३ टक्के महिला आरक्षणाचे घोंगडं तेवीस वर्षांपासून भिजत ठेवलं आहे. जाहीरनाम्यात ३३ टक्के महिला आरक्षणाच्या मुद्द्याची कोपऱ्यात एखादी ओळ असते. आतापर्यंत राष्ट्रपती, पंतप्रधान, लोकसभा अध्यक्ष, विरोधी पक्षनेते या पदावर महिलांना काम करण्याची संधी मिळाली. पण याचा अर्थ महिलांना न्याय मिळाला असा होत नाही...

मुलांचं लैंगिक शोषण ही घृणास्पद व भयावह गोष्ट आहे!

मुलांचं लैंगिक शोषण ही घृणास्पद व भयावह गोष्ट आहे. बऱ्याचदा असं होऊ शकतं याची आपल्याला कल्पनाही नसते. अशा घटनांनी मुलांसोबतच त्यांचे पालकदेखील खचून जातात. परंतु खचून जाण्यापेक्षा किंवा वास्तव्य नाकारण्यापेक्षा त्याविषयी अधिकाधिक जागरूकता बालक व पालकांमध्ये निर्माण करणं गरजेचं आहे...

चांगल्या आहाराची गोडी लावण्यासाठी प्रत्येक घरात ‘बाळकोपरा’ असायला हवा!

तुमचं मूल कुपोषित असो अगर नसो, मात्र त्यांना चांगल्या आहाराची गोडी लावण्यासाठी प्रत्येक घरात ‘बाळकोपरा’ असायला हरकत नाही. पैसे देऊन बाजारातील निकृष्ट पदार्थ खाण्यापेक्षा चुरमुरे-फुटाण्यांची गोडी न्यारीच असणार आहे. ‘आपल्या मुलाचं आरोग्य आपल्या हाती’ या उक्तीची कृती पालक करतील, तेव्हा कुषोषणाचे मुद्दे संपुष्टात येतील हे नक्की. आजची बालकं उद्याचं भविष्य आहे...

पालकांना ‘संगोपना’चं भान किती आहे, यावर बाळाची जडणघडण अवलंबून असते!

मुलांचं स्मित हास्य ही पालकांप्रती असलेल्या विश्वासाची निशाणी आहे. अनुकरणयोग्य असं वर्तन, सुसंवाद ठेवणं, समजून घेणं, त्यांच्यातला एक होऊन मैत्रीचं नातं निर्माण करणं हे पालकांच्या हाती आहे. याचा मुलांच्या जडणघडणीवर परिणाम पडतो. आपलं मूल भविष्यात मनमोकळं बोलणारं, आत्मविश्वासानं वावरणारं असायला हवं, तर हे सगळं दक्षतापूर्वक करायला हवं. असं केलं तर प्रत्येक मूल मुक्त आकाशात झेपावेल...

जेव्हा एक ‘आशा कार्यकर्ती’ सरपंच होते आणि गावकरी त्यांच्या कामाचं महत्त्व जाणतात तेव्हा...

सुरेखाताईं सरपंच असूनही त्यांचा वावर कुठंही मिरवण्यापुरता मर्यादित नव्हता की, त्यात कुठलंही पुढारलेपण नव्हतं. उलट त्या कार्यकर्तीच्याच उत्साहानं रक्ततपासणीच्या शिबिराकडे लक्ष देऊन होत्या. प्रत्येकीची विचारपूस करत होत्या आणि त्यांना आग्रहानं अल्पोहार घेण्यास सांगत होत्या. रक्ततपासणी ही काय मोठी भानगड असं कुणालाही वाटू शकतं, पण मोबाईलची रेंजही न मिळणारं हे गाव आहे...

भारतात दहापैकी केवळ चार अर्भकांना पहिल्या तासांत स्तनपान दिले जाते. इतरांना ते मिळत नाही.

मुख्यत्वेकरून जी बाळंतपणे योनीमार्गातून (नॉर्मल) होतात, त्या बाळांना पहिल्या एक तासात स्तनपान दिले जाते. सिझेरियन पद्धतीने जन्माला येणाऱ्या अर्भकांना स्तनपानात विलंब होत असल्याचे चित्र जगभर आहे. या अहवालानुसार ५१ देशांमध्ये सिझेरियनच्या तुलनेत नॉर्मल पद्धतीने झालेल्या बाळांना पहिल्या तासात स्तनपान मिळण्याची शक्यता दुप्पट शक्यता आहे. बाळ जगात आल्याबरोबर तातडीने स्तनपान देणे अत्यंत आवश्यक आहे...

स्त्री-मुक्ती असावी, पण त्यात आपली बायको, सून, मुलगी, बहीण नसावी!

समाजाचा एक घटक या नात्यानं आपला विकास हा सामाजिक विकासावर अवलंबून आहे. सावित्रीबाई, रमाई, फातिमाबाई यांचा वारसा आपल्यासमोर आहे. तसंच सामाजिक परिवर्तनाची जबाबदारी प्रत्येकाची आहे. तेव्हा ‘शिवाजी जन्मावा, पण तो शेजारच्या घरात’ किंवा ‘स्त्री-मुक्ती असावी, पण त्यात माझी बायको, सून, मुलगी, बहीण नसावी’, असा उपटसुंभ विचार करून कसं चालेल?...

जेव्हा अहिल्या, सीता आणि द्रौपदीला ‘#MeToo’ म्हणायचं होतं...

त्या पुरुषाची सामाजिक प्रतिमा, त्याचा जातिधर्म, त्याचा कबुलीजबाब याद्वारे समाजाची सहानुभूती प्रत्यक्ष घटनेकडे कानाडोळा करते. म्हणजेच ‘ते तर ऋषी होते आणि त्यांनी मोठ्या मनानं अहिल्येला उ:शाप दिलाच की’ ही प्रतिक्रिया आणि ‘तो तर मोठा लेखक आहे आणि त्यानं कबुली दिलीय ना’ ही दोन्ही विधानं एकाच साच्यातली आहेत...

‘#MeToo’ आणि भारतीय महिला... कायद्याच्या दृष्टिकोनातून

भारतात अमेरिकेप्रमाणेच मनोरंजन क्षेत्रात ‘मी टू’ सुरू झालं. डेजी इराणी यांनी वयाच्या ६६व्या वर्षी सहा वर्षांची बाल कलाकार म्हणून काम करताना त्यांना सांभाळणार्‍या माणसाकडूनच बलात्कार करण्यात आल्याचं सांगितलं. तनुश्री दत्तानं नाना पाटेकर यांच्यावर आरोप केल्यानंतर तिला ट्रोल करण्याचे प्रयत्न झाले. संस्कारी बाबूजी आलोकनाथ यांच्यावर विन्ता नंदा यांनी बलात्कार केल्याचे आरोप लावले...

त्यांची वेगळी ओळख आपण सन्मानानं जपायला हवी. (पूर्वार्ध)

समलिंगी संबंधांना विरोध करणाऱ्या घटनेतील ३७७ कलमाविरोधात सर्वोच्च न्यायालयात याचिका दाखल झाली. लढाई समुदायाच्या हक्कांसाठीच आहे. आत्मसन्मानासाठी हिजड्यांनी भीक मागू नये. काम करावं अशा चर्चांना सुरुवात झाली. गौरीचं काम चालूच असतं. काही वेळा कामं करताना गौरीला कधी विरोधही झालाय. दंडही झालाय. आता गौरी स्वतः एक गुरू आहे...

त्यांची वेगळी ‘ओळख’ आपण सन्मानानं जपायला हवी! (उत्तरार्ध)

रामराज्यातही त्यांना समान दर्जा मिळाला नाही. मग वचनपूर्तीच्या स्वागतासाठी वाजवलेल्या या टाळ्या थांबल्याच नाहीत. तेव्हापासून ‘हाय हाय’ करत निषेधाच्या टाळ्यांचा हा आवाज आजपर्यंत चालूच आहे. हा आवाज त्यांच्या दुःखाचा आहे. त्यांच्या वेदनेचा आहे. रामायण काळापासून त्यांचा आवाज कोणापर्यंतही पोहोचत नव्हता. पण आता तो हळूहळू योग्य ठिकाणी पोहोचतोय. रस्ता खूप लांबचा आहे. पण बदल होतोय...

भारतीय पुरुषाची विकृत मानसिकता

‘भारतीय पुरुष’ हा अनेक विसंगतींनी भरलेला प्राणी आहे. सार्वजनिक जीवनात तो ‘राष्ट्र’वादी असतो, तर घरात ‘कर्ता पुरुष’ असतो. राष्ट्राच्या दृष्टीनं तो ‘गोरक्षक’ असतो, तर घरात तो ‘स्त्रीदेहा’चा रक्षक असतो. ‘राष्ट्र’ आणि ‘स्त्रीदेह’ या त्याच्या दोन महान जहागिऱ्या असतात. त्या दोन्हींना त्यानं हद्दी ठोकून ठेवलेल्या असतात. त्या हद्दींचा रक्षक या नात्यानं तो ‘कुणी अतीपणा करत नाही ना,’ हे जातीनं पाहतो...

भारत किती विकृत आहे? कथुआ बलात्कार पीडितेचं नाव पॉर्न वेबसाइटवर ‘टॉप ट्रेन्डिंग सर्च’ झालंय!

एका मुलीचा मृत्यू ही फक्त एक घटना असून ती काहींची विकृती तृप्त करण्याचं साधन झाली आहे. बलात्कार पीडितेच्या शेवटच्या व्हिडिओ चित्रणाचा पॉर्नप्रेमींनी वेगवेगळ्या पॉर्न वेबसाईटवर शोध घेतला आहे. परिणामी, शोध घेण्याची ही पद्धत असभ्यकतेकडून क्रूरतेकडे वळली. याची सुरुवात तिच्या नावानं, नंतर काही एमएमस, बलात्कार, क्लिप, मुस्लीम इत्यादींनी होते...

सांस्कृतिक-राजकीय संघर्षात स्त्रीचं शरीर रणभूमी होतं हेच खरं!

कथुआची कथा ‘व्हर्जिन स्प्रिंग’पेक्षा फारशी वेगळी नाही. युद्धकाळात बलात्कार हत्यार म्हणून वापरलं जातं. जर्मनीच्या नाझींनी आणि पूर्व बंगालात पाकिस्तानी सैन्यानं या शस्त्राचा उपयोग केला. जगात इतरत्रही अनेक संघर्षांमध्ये शत्रूला नामोहरम करण्यासाठी आणि शत्रूपक्षातील पुरुषांना नामर्द ठरवण्यासाठी हे हत्यार वापरलं जातं. स्त्रियांची शरीरं राजकीय रणभूमीसारखी वापरली जातात...

आणि हा हा म्हणता बायकांचा मोठा गट ग्रामपंचायतीच्या दिशेनं निघाला...

चुली समोर भाकऱ्या थापत बसलेल्या या महिलांना घराचा उंबरठा ओलांडायला भाग पडणारा एकच आस्थेचा विषय होता- गावातील पाण्याचा तुटवडा. मुलींनी नेमका तोच विषय हेरला आणि याच एका मुद्द्यावर त्या गावभर ओरडत फिरल्या की, ‘चला, चला, आपल्याला आपल्या गावातल्या पाणीप्रश्नाबद्दल सरपंचांशी बोलायचंय.’ आणि हा हा म्हणता बायकांचा हा मोठा गट ग्रामपंचायतीच्या दिशेनं निघाला...

आता लढाई पितृसत्तेविरुद्ध, सर्व प्रकारच्या शोषणाविरुद्ध असणार, याची सुखद ग्वाही देणारी ‘तारों की टोली’!

या मुलींच्या व्यक्त होण्यातली स्पष्टता आणि सफाई अजिबात कृत्रिम वाटत नव्हती. ‘लडकियों की पहचान सिर्फ पिता के नामसे क्यूं हो? माता का नाम भी उसके नाम में शामिल होना चाहिये. या फिर सिर्फ खुदका नाम.’ या सगळ्या जणी नाव विचारल्यावर अगदी ठामपणे फक्त स्वत:चंच नाव सांगायला लागल्या. या पोरसवदा वयात त्यांना आलेली ही समज हरखून टाकणारी होती...

२०१४ चा निकाल तृतीयपंथीयांना माणूसपण देतो, मात्र त्याची अंमलबजावणी शून्य.

२०१४ चा निकाल आम्हाला माणूसपणापर्यंत पोहचवतो. मात्र त्या निकालाची अंमलबजावणी होत नसल्यामुळे आमचा समुदाय आजही उपेक्षितांचं जिणं जगत आहे. आमच्या समुदायातील आताची पिढी शिक्षणासाठी धडपत आहे. जे शिकलेले आहे ते रोजगारासाठी प्रयत्नशील आहेत.  मात्र हा समाजात अजूनही आम्हाला पुरेशा प्रमाणात स्वीकारायला तयार नाही...

‘आम्ही हिजडे, आम्ही माणूस’ अर्थात तृतीयपंथीयांचे अनुभव

‘सर्व कटू अनुभव पचवत आपण जे आहोत तसंच आपण राहिली पाहिजे. जन्म जरी पुरुषी शरीरात झाला असला तरी आम्ही स्वत:ला स्त्री समजतो, आम्ही स्त्री आहोत हीच आमची ओळख आहे’, ही भूमिका घेऊन तृतीयपंथी प्रत्येक व्यक्ती स्वत:च्या अस्तित्वासाठी झगडत असते. त्यांना कुटुंबाकडून, समाजाकडून येणारे अनुभव अंगावर शहारे आणणारे होते. १० फेब्रुवारी रोजी मुंबईत राज्यस्तरीय चर्चासत्र आयोजित करण्यात आलं आहे. त्यानिमित्तानं...

योनिशुचितेची उदात्त‘करणी’

कालबाह्य मूल्यंच विवेकाच्या अग्नीत जळोत. कालबाह्य विषयांना सजवून चित्रपट काढणाऱ्यांच्या बुद्धीचा खेद वाटतो. त्याचा राजकीय वापर करणाऱ्यांचा तिटकारा वाटतो आणि आमच्या मातेचा अपमान वगैरे नाटकं करणारांची किव वाटते. शेवटी, कुठल्या नतद्रष्ट विषयावरून आपल्या देशात रणधुमाळी माजते, आणि कुठले सुमार हुतात्मा ठरतात, हे पाहाणं क्लेशकारक आहे...

लैंगिक अत्याचारांबद्दल पीडितेलाच लाज वाटायला लावणारी संस्कृती

हार्वे वाईन्स्टीन या हॉलिवुड चित्रपट निर्मात्यावरोधात ‘#metoo’ अभियान सुरू झालं. वंशभेदविरोधी आणि इतर पुरोगामी मोहिमांमध्ये सक्रिय सहभाग घेणारे वाईन्स्टीन विद्यानीठांनाही आर्थिक मदत करायचे. पण या पुरोगामी चेहऱ्यामागे एक कुरूप चेहरा होता, लैंगिक शोषणाचा. हॉलिवुडच्या एका अभिनेत्रीनं तोंड उघडलं आणि अलिसा मिलानो, नाओमी वॉटस्, सलमा हायेक, एमा थॉम्सन, केट बेकिन्सेल आणि इतर अनेक अभिनेत्रींना बळ मिळालं...

देवबंदकडून असे फतवे काढणे चालूच राहील, त्याकडे किती लक्ष द्यायचे?

स्त्रियांच्या अस्तित्वावर, त्यांच्या समानतेच्या अधिकारावर प्रश्नचिन्ह निर्माण करणारा एकतर्फी तलाकचा प्रश्न एवढा गाजत असताना देवबंदचे त्याबाबत सोयीस्कर मौन असते. किंबहुना असे अमानुष पद्धतीने दिले गेलेले तलाक वैध कसे आहेत, हे दाखवण्यासाठी देवबंद फतवे काढत असते.  देवबंदकडून असे फतवे काढणे चालूच राहील. त्याकडे किती लक्ष द्यायचे, त्याला किती महत्त्व द्यायचे, हे ज्याचे त्यानेच सदसद्विवेकबुद्धी वापरून ठरवावे...

लैंगिक अत्याचार अ‍ॅक्ट झाला, पण अ‍ॅक्शन कुठे आहे?

स्त्रियांच्या हिताचे कायदे केले अशी केवळ टिमकी वाजवण्यात काय अर्थ आहे? हा कायदा केल्यामुळे स्त्रियांना आपल्यावर झालेल्या अत्याचाराबद्दल बोलून दाखवण्याची जागा मिळाली. पण स्त्रिया बोलणार कशा? त्यांच्या डिग्र्या आणि ग्रेड्स प्राध्यापकांच्या हातात असतात. त्यांचे मार्कस आणि डिग्री, त्यांची नोकरी आणि बढती यांचे अधिकार पुरुषांच्या हाती असतात...

कायद्याच्या नावाखाली तिहेरी तलाकचं केंद्र सरकारनं गुन्हेगारीकरण करू नये!

तिहेरी तलाकवर आणलेला प्रस्तावित कायदा चर्चेशिवाय लागू करू नये अशी भूमिका मुस्लीम महिलांसाठी काम करणाऱ्या संघटना व अभ्यासकांनी घेतली आहे. दुसरं म्हणजे यातून तलाक देणाऱ्या पुरुषांचं गुन्हेगारीकरण होता कामा नये अशी भूमिका मांडली जात आहे. तलाक दिल्यास आपला पती तुरुंगात जावा असा विचार कुठलीही महिला करणार नाही. तसंच तलाक दिल्यास जगात कुठंच तुरुंगवासाची शिक्षा नाही. मग भारतात कशी लागू करता येईल?...

पुणे जिल्हा ‘जटामुक्त’ करणाऱ्या नंदिनी जाधव

जटा निर्माण होण्यामध्ये काही वेळा बायकांच्या कामाचं स्वरूपही कारणीभूत असतं. कचरा वेचणं, वाळू-मातीतलं काम करणं, शेतातलं काम करणं. त्यांच्या कामातून कचरा, माती किंवा शेतकरी बायांबाबत एखाद गवत केसात अडकतं आणि पुढे जटा तयार होतात. केसांची अस्वच्छता हा जटांना आमंत्रित करणारा प्रकार. आपले केस स्वच्छ धुणं, गुंता झाल्यास नीट सोडवणं, एक एक केस मोकळं करणं, वेळोवेळी तेल लावणं या गोष्टी केल्यास जटा होण्याचं कारणच नाही...

मुलांचं लैंगिक शिक्षण आणि पालकांचंही...

मुलांच्या शिक्षणासंबंधानं बोलताना बहुधा सगळ्यात कमी चर्चिला जाणारा विषय त्यांचं लैंगिक शिक्षण हा आहे (कमीत कमी भारतात तरी). मुळात लैंगिक भावना आणि क्रियाकलाप यांचा आणि शिक्षणासारख्या पवित्र (!) गोष्टींचा एकत्र मेळ घालणं हेच अनेकांना पाप (?) वाटतं. मुलांना लहानवयातच लैंगिक अत्याचाराच्या खाईत लोटलं जात आहे. आणि तरीही आपण पालक लोक अंगावर पडलेली पाल झटकावी तितक्या सहजतेनं हा विषय झटकून टाकतो...

खरं म्हणजे तुलना गौरी लंकेश आणि सुधा मूर्ती यांच्यातही व्हायला हवी

संजय पवार यांनी हवामानशास्त्रज्ञ डॉ. मेधा खोले बाई आणि बंडखोर पत्रकार गौरी लंकेश यांच्यात केलेली तुलना ‘ ‘कळ'फलक’वर वाचली. खरं म्हणजे तुलना गौरी लंकेश आणि सुधा मूर्ती यांच्यातही व्हायला हवी. कारण दोघींमध्ये इंग्रजी-कन्नड भाषेतलं लिखाण आणि समाजकार्य हा धागा आहे. गौरीचं लिखाण कन्नड भाषेत असल्यामुळे त्या लेखिका म्हणून जोखीम घेत होत्या. कारण मातृभाषेत सांगितलेलं तथ्य अधिक धारदार, अस्वस्थ करणारं असतं...

'ट्रिपल तलाक' रद्द झाला, पण पोटगीचं काय?

सरकारच्या कुठल्याही सूचना न्यायालयानं मान्य केलेल्या नाहीत. मुस्लिम महिलांना न्याय मिळवून देऊ असं एकतर्फी विधान मार्चमध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी केलं होतं. फक्त मुस्लिम महिलांच्याच न्यायाची घोषणा करणं धार्मिक भेदभावाचं लक्षण होतं. भारतात विधवा, घटस्फोटीत, परितक्त्या, सोडून दिलेल्या महिलांची संख्या लक्षणीय आहे. सरकारला त्यांचे अश्रू दिसत नाही का?...

मनमानी तोंडी तलाकला चाप!

भारतीय व्यवस्थेत कायदा करण्यासाठी दाखवली जाणारी इच्छाशक्ती आणि त्यावर होणारं राजकारण हे ओळखून सर्वोच्च न्यायालयानं आदेशातच राजकीय पक्षांना तंबी भरली आहे. तोंडी तलाकच्या मुद्दयात राजकीय पक्षांनी हस्तक्षेप करू नये, हे आधीच सुचवून ठेवलं आहे. त्यामुळे ते तोंडी तलाकच्या प्रश्नाकडे राजकीय पक्ष महिला सक्षमीकरणाच्या दृष्टीनं पाहतील आणि यात त्यांचं घाणेरडं कथित राजकारण आणणार नाहीत, अशी अपेक्षा ठेवायला हरकत नाही...

मुक्त व्हायचं म्हणजे पुरुषी दुर्गुणांना स्वीकारायचं?

आजच्या पिढीच्या हाती खरं तर तुलनेनं बऱ्याच गोष्टींचं स्वातंत्र्य आलंय, पण जो एक गोंधळ माझ्या पिढीत होता, तोच याही पिढीत जाणवतो. मुक्त व्हायचं म्हणजे पुरुषी दुर्गुणांना स्वीकारायचं असं एक चित्र दिसतं. दारू पिणं, सिगरेटी ओढणं म्हणजे तुम्ही समता आणणार असा अर्थ होत नाही. ‘रॅडिकल फेमिनिझम’बाबत दुर्गुणांचा चांगल्या प्रकारे स्विकार अशीच काहीतरी सांगड करून ठेवलीय...

बाईनं निर्भय, हिंमतवान व्हावं आणि पुरुषानं मृदू, न्याय्य!

बाईनं निर्भय, हिंमतवान व्हायला हवं आणि पुरुषानं मृदू, न्याय्य होण्याची गरज आहे. स्त्री-पुरुषांच्या नात्यात निर्भरता किती आणि मैत्री किती हे बाईला ओळखता आलं पाहिजे. यासाठी बाईनं निर्भय होण्याची खूप गरज आहे. पुरुषांनी मार्दवता-माया दाखवली तर त्यांनाही परत ती बाईकडून मिळणार आहे आणि स्त्रियाही निर्भय झाल्यानंतर त्यांना तशा तऱ्हेचा सन्मान मिळणार आहे...

मासिक पाळी रजा : आवश्यकता की अडथळा?

जगभरातील सर्व शासकीय-निमशासकीय, कॉर्पोरेट क्षेत्रातील अनुभव व पुरावा हेच सांगतो की, लैंगिक विभिन्नतेमुळे (स्त्री-पुरुष सहभाग) सर्व क्षेत्रांतील आर्थिक कामगिरी व वित्तीय कामगिरी सुधारते. मात्र कर्तबगार स्त्रियांची मजबूत फळी निर्माण करण्यासाठी शासकीय-निमशासकीय, कॉर्पोरेट इ. क्षेत्राची कामगारविषयक धोरणे महिला वर्गाच्या गरजांविषयी संवेदनशील असावीत. स्त्रियांचा सहभाग वाढवण्यासाठी ही लहान पावलेही परिणामकारक ठ...

जिथं सुपारी पिकते, तिथं स्त्रिया उच्चस्थानी असतात!

कारंथांची 'तनमनाच्या भोवऱ्यात' ही कादंबरी वाचल्यावर काही दिवस तरी मी तिच्याच धुंदीत होतो. मनात विचार कसे चालतात हे मोठं गूढ आहे. कदाचित मला रणजित देसाई यांचा रविवर्मा आठवला असेल. ईशान्य भारतामधील मातृसत्ता आठवली असेल. जे घडलं असेल ते असेल, पण मी एका वरवर चमत्कारिक वाटणाऱ्या निष्कर्षापर्यंत पोहचलो. माझा निष्कर्ष असा होता - जिथं सुपारी पिकते, तिथं स्त्रिया उच्चस्थानी असतात!...

महिला क्रिकेटमधील मिताली ‘राज’

केवळ सकाळी उशीरा उठते म्हणून मिताली राज हिला आईवडिलांनी क्रिकेटच्या शिबिराला घातलं आणि तोच तिच्या आयुष्याचा टर्निंग पॉइंट ठरला. तोपर्यंत भरतनाट्यमचे धडे गिरवत नृत्यांगना बनण्याच्या मितालीच्या ध्येयाला क्रिकेटच्या मैदानाने नवीन दिशा दिली. मितालीला क्रिकेटच्या बॅटने भुलवलं. भरतनाट्यम शिकून नृत्यांगना होण्याचं स्वप्न पाहणाऱ्या मितालीने मग क्रिकेटच्या प्रेमापायी शास्त्रीय नृत्याला रामराम ठोकला...

डोंट Tax माय ब्लड!

सध्या ग्रामीण भागात जीएसटीबद्दल एकच चर्चा सुरू आहे की, गावात आम्हाला आधी एसटीची सोय करा मग जीएसटीचं बोलू. मैलोनमैल पायी चालत जावं लागतंय, कसलं आलंय जीएसटी, आशा शिवणीतांडा येथील सामान्य नागरिकांच्या प्रतिक्रिया ऐकायला मिळत आहेत. सिंदूर व सॅनिटरी नॅपकिन्स या दोन्ही बाबी महिलांसाठी अतिशय महत्त्वपूर्ण असल्यामुळे सिंदूरसारखं सॅनिटरी नॅपकिन्सही करमुक्त, जीएसटीमुक्त करावं ही अपेक्षा आहे....

मासिक पाळी आणि सॅनिटरी नॅपकिन्स : उम्मीद पे दुनिया कायम है!

खरं तर मासिक पाळी हा मानवी जीवनाच्या अस्तित्वाशी संबंधित भाग आहे. या विषयाशी संबंधित आरोग्यविषयक बाजूसुद्धा अत्यंत भयावह आहे. मला वाटतं यासाठी गरज आहे ती पारदर्शकता आणि इच्छाशक्तीची. एक फार मार्मिक वाक्य मला इथं आठवतं आहे. त्या वाक्याचा सारांश असा की, प्रगती झाली, विकास झाला हे कसं ठरवायचं? तर गरीब लोक स्वत:च्या मालकीच्या गाड्या घेतील यावरून नव्हे, तर जेव्हा श्रीमंत सार्वजनिक वाहतूक सेवा वापरतील तेव्हा....

सॅनिटरी पॅडस् : करमुक्त की जीएसटीयुक्त?

प्रत्येक स्त्री आणि मुलगी पाळीतील स्वच्छता घेण्यास सक्षम होईल, मासिक पाळी व्यवस्थापन योग्य प्रकारे, आत्मविश्वासाने आणि सन्मानपूर्वक करू शकेल, यासाठीची मोहीम चालू आहे. त्याला अधिक सार्वजनिक व उत्सवी रूप देणे हे २८ मे या विशेष दिवसाचे प्रयोजन आहे. या निमित्ताने केवळ पाळी दरम्यानची स्वच्छता नव्हे तर त्यानंतरची पर्यावरणीय स्वच्छता आणि पाळीविषयीच्या स्वच्छ दृष्टीकोनाची आवश्यकता यांचाही जरूर विचार व्हायला हवा...

आता तुझी ‘पाळी’ रे सरकारा...

धनदांडग्या उद्योगपतींची कर्जे माफ करून सॅनिटरी नॅपकिनवरील कर रद्द करण्यास नकार देणं या सरकारला शोभणारं नाही. स्त्रियांनी आपल्या आरोग्य हक्कांसाठी आणि सन्मानासाठी देशव्यापी मोहीम उघडली आहे, निवेदनं पाठवली आहेत. वर्तमानपत्रं या मोहिमेत स्त्रियांच्या बाजूने मैदानात उतरली आहेत. सोशल मीडियावरही चर्चा घडून येत आहेत. चेंडू आता हस्तिनापूरच्या म्हणजेच दिल्लीच्या अंगणात आहे...

सो हॅप्पी रीडिंग अँड हॅप्पी ब्लिडिंग!

आज ‘World Menstrual Hygiene Day’ म्हणजेच ‘जागतिक मासिक पाळी स्वच्छता दिवस’ आहे. मासिक पाळीच्या काळात मूलभूत स्वच्छता पाळणं अत्यंत महत्त्वाचं आहे. यात स्वच्छ अंघोळ, स्त्राव शोषून घेणारा कपडा निर्जंतुक असणं आणि आवश्यक तो आराम गरजेचा आहे. माझ्या शिकलेल्या, नोकरी करणाऱ्या मैत्रिणी जेव्हा पाळी सुरू आहे म्हणून एखाद्या कार्यक्रमाला येऊ शकत नाही असं सांगतात, तेव्हा मला आश्चर्याचा धक्काच बसतो. ...

जीएसटी, नॅपकिन्स आणि बरंच काही…

जीएसटीच्या करामुळे सॅनिटरी नॅपकिन्स स्वस्त होतील की महाग, हा फार पुढचा मुद्दा झाला. जिथं मासिक पाळीच्या दिवसांमध्ये स्वच्छतेसारखी प्राथमिक बाब नजरेआड केली जातेय, तिथं सॅनिटरी नॅपकिन्स महाग किंवा स्वस्त झाल्याने विशेष फरक पडणार नाही. जीएसटीच्या निमित्ताने आज मासिक पाळी आणि त्या अनुषंगाने इतरही अनेक महत्त्वाचे मुद्दे समोर आले आहेत. त्या मुद्द्यांवर काम होणं जास्त महत्त्वाचं आहे....

सॅनिटरी नॅपकिन : चैन नव्हे; गरज… मूलभूत गरज!

‘२८ मे हा जागतिक मासिक पाळी आरोग्य व्यवस्थापन दिवस’ म्हणून जगभरात पाळला जातो. या निमित्ताने ‘त्या चार’ दिवसांमधल्या स्त्रियांच्या आरोग्याच्या समस्या जाणून त्या सोडवण्यासाठी जगभरात प्रयत्न केले जात असताना भारतात मात्र स्त्रियांना आपली गरज असणारे सॅनिटरी पॅड्स ही चैन नाही, तर मूलभूत गरज असल्याचा टाहो फोडावा लागतोय. ही लाजीरवाणी गोष्ट आहे. ...

महिन्याचं रेशनिंग : सॅनिटरी नॅपकिन्स!

जीएसटी विधेयक लागू झाल्यानंतर सॅनिटरी नॅपकिन्सवर १२ टक्के कर लावण्यात येणार आहे. यावर आधी १४.५ टक्के कर आकारण्यात येत होता, म्हणजे तसं पाहिलं तर करात कपातच करण्यात आली आहे. असं असलं तरी अशा जीवनावश्यक वस्तूवर कर असायलाच हवा का, हा प्रश्न आहेच. जिथे कुंकू, टिकली, बांगड्या, पूजेचं साहित्य अशा जीवन-मृत्यू किंवा आरोग्याशी काडीचाही संबंध नसलेल्या वस्तू करमुक्त घोषित होतात, तिथं सॅनिटरी नॅपकिन्सवर कर का?...

‘शहाणी’ होण्याची कहाणी आणि सांस्कृतिक राजकारण

एकाच रंगातल्या ‘संस्कृती’चं अवडंबर माजवल्या गेलेल्या भारत देशात ‘मासिक पाळी’ ही नैसर्गिक शरीरधर्माची गोष्टही सांस्कृतिक राजकारणाची होऊन जाते. स्त्रीमुक्ती चळवळ सांगते, ‘जे जे खासगी, ते ते राजकीय’. मासिक पाळीसोबत जोडलेल्या खासगीपणाच्या अवगुंठनात केलं जाणारं राजकारण या स्त्रियांना उमगायला अजून किती काळ जावा लागेल? वस्त्या, तांड्यांतलं ‘अर्धं जग’ ब्लीड करताना हॅप्पी आहे का?...

कुंकू स्त्रीआरोग्यापेक्षा जास्त गरजेचं आहे?

आज २८ मे. जागतिक मासिक पाळी स्वच्छता दिन. जिथं मासिक पाळीबद्दल उघड बोलणं टाळलं जातं, त्या समाजात या दिनाबद्दल कौतुक निर्माण व्हायला किती वर्षं जावी लागतील? जिथं सॅनिटरी नॅपकिन्सला १२ टक्के कर लागू केला जात आहे, तिथं कुंकू (टिकल्या) यावर कर नाही. सरकारला असं वाटतंय का कि, सौभाग्यचं चिन्ह मिरवणं स्त्रीआरोग्यापेक्षा जास्त गरजेचं आहे? यातून सरकारला काय सिद्ध करायचे आहे?...

स्त्रीत्वाची अनुभूती : रज:स्राव

मासिक पाळी व त्यातून निर्माण होणाऱ्या आरोग्याचा प्रश्न हा सामाजिक आरोग्याचा प्रश्न आहे. म्हणून वेळोवेळी स्त्री आरोग्याविषयी जागृती होणं गरजेचं आहे. उत्तम आरोग्य असणं हा केवळ हक्कच नाही तर ती प्रत्येकाची जबाबदारीसुद्धा आहे. शासनानेही शेवटच्या स्त्रीपर्यंत ही आरोग्यसेवा कशी नेता येईल यासाठी प्रयत्न करणं गरजेचं आहे. त्यासाठी कमी दरात उपलब्ध होणारी सॅनिटरी नॅपकिन्सची मशिन्स बसस्थानक, रेल्वे स्टेशन्स, विमानतळ, श...

“मी शीतल व्यंकट वायाळ, अशी चिठ्ठी लिहिते की...”

मराठा-कुणबी हा समाज मोठ्या प्रमाणात शेती आणि शेतीवर आधारित व्यवसायांत गुंतलेला आहे. मोठ्या प्रमाणात जमीनमालकी या समाजाकडं आहे. राजकीय वाटाही या समाजाकडंच सर्वाधिक एकवटला आहे. त्यामुळे हुंडा आणि प्रथा-परंपरा या समाजात नक्कीच खोलवर रुजल्या आहेत. परंतु, शीतलनं मांडलेल्या दु:खाची झळ ही कोण्या एका समाजापुरती मर्यादित नाही. सर्वच समाज या रूढी, प्रथा, परंपरांत गुरफटला आहे. हुंडा ही सर्वच समाजाला लागलेली कीड आहे...

गोरे रंग पे ना इतना गुमान कर...

अजूनही ‘कृष्णवर्णीय दाक्षिणात्यांबरोबर राहत असल्यामुळे आम्ही वर्णभेदी कसे असू शकतो?’, असं म्हणणाऱ्या तरुण विजयसारख्यांची मानसिकता डोकं वर काढते. आफ्रिकन विद्यार्थ्यांवरचे हल्ले थांबत नाहीत की, फेअर अँड लव्हलीचा खप कमी होत नाही. गौरवर्ण मापदंड म्हणून प्रचलित होण्यात जातश्रेष्ठत्वाचा आणि प्रादेशिकतेचाही स्तर आहे. अजून बराच पल्ला गाठायचाय. शिवाय काही मूलभूत संकल्पनांना धक्का द्यायचं बाकी आहे....

आक्रमक राष्ट्रवादाच्या गदारोळात मुलींचे प्रश्‍न केंद्रस्थानी येतील?

नुकतीच मराठवाड्यातील एका शेतकऱ्याच्या मुलीने वडिलांकडे लग्नात हुंडा देण्यासाठी पैसे नसल्याने आत्महत्या केल्याची घटना घडली. ग्रामीण भागातील, विशेषत: मुलींच्या समस्यांचे स्वरूप स्पष्ट करणारा हा लेख. जगभरात दर वर्षी दहा ते बारा लाख मुलींचं अल्पवयात लग्न लावून दिलं जातं. संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या एका अहवालानुसार २०२५पर्यंत १८ वर्षांखालच्या एक कोटी पन्नास लाख बालिकांचे विवाह लावले जातील....

स्कार्फ, बुरखा, बुर्किनी आणि लिपस्टिक

सौदी अरेबिया प्रशासन स्त्रियांना बुरखा घालण्याची सक्ती करतं, तर फ्रेंच सरकार स्त्रियांचे कपडे फेडण्याचा प्रयत्न करत आहे. बुरखाबंदी करणारे फ्रेंच, बुरखा घालण्याची सक्ती करणारे सौदी, ‘लिपस्टिक अंडर माय बुरखा’ला प्रमाणपत्र नाकारणारं सेन्सॉर बोर्ड, विशिष्ट पोषाख घातल्यामुळे लैंगिक अत्याचार होत असल्याचं विधान करणारे मंत्री, हे सगळेच स्त्री-शरीराचं राजकारण करत आहेत....

मुंबई लोकल रेल्वेमधल्या झुंडी समजून घेताना...

लोकल ट्रेनच्या प्रवासामध्ये कराव्या लागणाऱ्या क्रिया काहींना अनैतिक आणि माणुसकीहीन वाटतात. दुसऱ्यांना ढकलून, मागच्यांचं काय होर्इल याची पर्वा न करता चढायचं. आपण गाडीत चढू शकलो, याचा अर्थ दुसऱ्या कोणाला तरी खाली राहावं लागलेलं असतं. काही जणांना दारातच उभं राहावं लागतं. बसण्याच्या जागेसाठी कडाक्याची भांडणं होतात. उतरतानाही ढकलाढकली करून उतरावं लागतं, हे सारं हिंसेनं भरलेल्यासारखं वाटतं....

व्हॅलेंटाईन, ‘कामसूत्र’ आणि लवजिहाद!

लवजिहादच्या सध्याच्या काळात वात्स्यायनाच्या ‘कामसूत्रा’बद्दल बोलणं अत्यंत निकडीचं झालं आहे. फक्त विवाह चौकटीतील स्त्रीरूपं ठसवण्यासाठी अनेक यंत्रणा कार्यरत आहेत. फक्त लग्नबंधनातील संबंध मान्य असल्यामुळे मुलींच्या डेटिंग आणि लिव्ह इन यांना लवजिहादी आणि समाजही विरोध करताना दिसतो. स्त्रियांच्या लैंगिकतेला वेसण घालणं, हेच या विरोधाचं प्रमुख उद्दिष्ट्य आहे, हे वेगळं सांगण्याची गरज नाही....

तुमचं आमचं सेम असतं?

भारतासारख्या जात-धर्म-वर्ग-वर्ण-लिंगाच्या संदर्भानं येणाऱ्या धारणा प्रचंड तीव्र असलेल्या देशात प्रेम ही सर्वार्थानं एक राजकीय कृतीच आहे. समाजाला कदाचित बंडखोरीपण ‘सिलेक्टिव्ह’ प्रकारचीच आवडते. समाजातले शोषित-वंचित आणि बिनचेहऱ्याचे लोक प्रेमाबाबत जास्त सहिष्णू आणि जगण्याबाबत जास्त खुले असतात का? ...

स्त्रियांवरचे अत्याचार आणि पुरुषी मानसिकता (उत्तरार्ध)

सुशिक्षित आणि सभ्य लोकांपैकी कुणीही स्त्रियांवर होणाऱ्या शारीरिक, मानसिक, लैंगिक अत्याचारांचं समर्थन केलेलं नाही. उलट ते अत्यंत विकृत, गंभीर, निंदनीय, कडक शिक्षा देण्याच्या योग्यतेचे आहेत, असंच हिरीरीनं मांडलं. पण ते तसे का आहेत, यावर उपायांची फलश्रुती अवलंबून आहे. आपण जर चुकीच्या कारणाकरता स्त्रियांवरचे अत्याचार चूक मानत असू, तर आपण एक प्रकारे या अत्याचारांना समर्थनच देतो...

स्त्रियांवरचे अत्याचार आणि पुरुषी मानसिकता (पूर्वार्ध)

तुम्ही जेव्हा स्त्रीला देवी-देवता मानता किंवा तिला सर्व पापाचं आगर मानता, तेव्हा त्यातून तिचा माणूसपणा हिरावून घेता, हे कदाचित कोणाला जाणवत नसावं. पण तसं करताना तिला दुय्यम मनुष्यत्व दिलं जातं. एखाद्याची जशी घर, गाडी, पैसा, इतर कमी अधिक मौल्यवान मालमत्ता असते, तशीच त्याची स्त्री ही मालमत्ताच असते. आपली चीज वस्तू आपण निष्काळजीपणे इकडे तिकडे ठेवली, तर ती चोरी होण्याचा, इतरांनी तिचा वापर करण्याचा धोका उत्पन्न होतो. ...

मला असे प्रश्न पडले म्हणजे माझं देशावर प्रेम नाही का?

मला अर्थशास्त्र वगैरे कळत नाही फारसं. त्यामुळे प्रश्नही तसे भाबडेच पडतात. ‘फालतू विचार करत असतेस. तुझं आडनाव ‘विचारे’ ठेवायला हवं,’ असं आई खूप वर्षांपासून म्हणतेय! आजवर छोट्या व्यावसायिकांचं जे नुकसान झालं, ते भरून निघेल का? बँक कर्मचाऱ्यांना या जास्तीच्या कामाचा वेगळ्या भत्ता मिळणार का? असे प्रश्न पडले म्हणजे माझं देशावर प्रेम नाही का? देशातला भ्रष्टाचार थांबावा, काळा पैसा असू नये, हे स्वप्न मलाही बघायला आवडतं, पण...

त्रिवार तलाक व समान नागरी कायद्याचा तिढा

कोणत्या कोणत्या कारणाने का होईना याबाबतच्या धार्मिक सुधारणा कायदेशीर होत असतील आणि त्यायोगे मुस्लिम महिलांवरील अन्याय दूर होणार असेल तर ती स्तुत्य गोष्ट आहे. अशा बाबी सर्व संमतीने, लोकशाही पद्धतीने होत असतील तर उत्तमच आहे. पण कधी कधी बऱ्याचशा संमतीने व काहीशा सक्तीनेही काही सामाजिक-धार्मिक सुधारणा कराव्या लागतात. हळूहळू त्या सर्वसंमत होत जातात. ...

कल्लूळाचं पाणी ढवळीलंच पाहिजे

बहुतेक स्त्रिया ही ‘स्त्री’ असण्याची, ते स्त्रीत्व पारंपरिक निकषांनीच वागवण्याची आयडेंटिटी निमूटपणे सहन करतात. त्यालाच नियती आणि नाइलाज मानतात. काही जणींना त्यांच्या सोसण्याचं मूळ उमगतं. ते त्या बोलूनही दाखवतात. त्या सोसण्याशी विद्रोह करताना पुन्हा नव्या हिंसेला सामोऱ्या जातात. स्त्री वा पुरुष म्हणून एकमेकांबाबतचे अनुभव खुलेपणाने परस्परांशी बोलता येतील का? ‘माणूस’ म्हणून उभं राहता येईल का?...

घरीदारी आणि शासन दरबारी ‘ती’च्या हक्कांची हेळसांड सुरूचंय...

आज १० डिसेंबर. जागतिक मानवी हक्क दिन. या जगाचा अर्धा भाग असलेल्या स्त्रियांच्या मानवी हक्कांची सतत पायमल्ली होते. ती एकतर पुरुषसत्ताक व्यवस्थेची वाहक होते अथवा पिडीत. घरीदारी आणि शासन दरबारीही स्त्रियांच्या मानवी हक्कांची रीतसर हेळसांड सततच सुरू आहे. तिचे हक्क, तिचं मत, तिचं म्हणणं, तिचं सांगणं या कशाचीच मग बेरीज होत नाही...

सालूमरदा थिमक्का ‘आई’ आहे म्हणूनी...

बीबीसीने नुकतीच भारतातील १०० प्रभावशाली महिलांची यादी जाहीर केली आहे. त्यात कर्नाटकच्या १०५ वर्षांच्या सालूमरदा थिमक्का यांचा समावेश आहे. त्यांनी ८० वर्षांत ८ हजार वडाची झाडं लावली आहेत. थिम्मक्का वडाच्या शेकडो झाडांची आई आहे. आईच ती! कारण तिने वडाची रोपं केवळ लावली नाहीत, तर त्यांचं अगदी पोटच्या मुलासारखं संगोपनही केलंय. या कार्यामुळेच तिला ‘सालुमरदा’ ही नवी ओळख बहाल केली गेली आहे. सालुमरदा म्हणजे झाडांची रांग!...

‘मूल दत्तक घेणे’, हा खरेतर मूर्खपणा नाही, पण ‘तयारी नसताना मूल दत्तक घेणे’, हा ठार मूर्खपणा आहे!

आमच्या आयुष्यात मिहीका आल्यापासून ‘ती आमची जैविक मुलगी नाही’, हे जणू आम्ही विसरूनच गेलो आहोत. म्हणजे पहिल्या रात्री सासूबाईंनी जुन्या साडीची झोळी करून त्यात तिला झोपवायला सांगितले, म्हणून आम्ही तिला झोळीत घातले, तेव्हा तिने रडून हलकल्लोळ केला. शेवटी तिला झोळीतून काढून दोघांच्या मध्ये घेतले, तेव्हा ती तिच्या नव्या आईच्या कुशीत शिरून एकदम शांतपणे झोपली, जणू जन्मल्यापासून ती आईच्या कुशीतच झोपत आली असावी!...

मर्दानगीच्या संकल्पनांचे घातक सापळे!

मर्दानगीच्या संकल्पनांचे बळी पुरुषच आहेत असे नव्हे, स्त्रियांच्या मनावरदेखील असेच अनेक साचे बिंबवले गेले आहेत. त्यामुळे त्यांसुद्धा पराक्रमी, मर्दानी पुरुष हवा असतो. या पार्श्वभूमीवर मला ‘लक्ष्य’ या बॉलीवूड सिनेमातले प्रीती झिंटा आणि हृतिक रोशन यांच्या संदर्भातील एक प्रसंग आठवतो. हृतिकच्या मृदू स्वभावामुळे आणि कर्तृत्वहीन पुरुषत्वामुळे प्रीती झिंटाला तो चांगला मित्र असला तरी सहचर म्हणून योग्य वाटत नाही...

महिलांच्या मंदिर प्रवेशाचा ‘शनि’योग

दगडात देव शोधण्यापेक्षा तो आपल्या आजूबाजूला शोधायला हवा; माणसात शोधायला हवा. खरं म्हणजे प्रार्थनास्थळांमध्ये महिलांना प्रवेश मिळायला हवा यासाठी न्यायाची लढाई लढण्यापेक्षा घरगुती हिंसाचार मोडीत काढून प्रत्येक स्त्रीला समान आणि सन्माननीय वागणूक मिळवण्यासाठी पुढे यायला हवं. त्याची जास्त गरज आहे. ...

सौभाग्यवती मराठा स्त्री

स्त्रीची अस्मिता जागृत झाली, तरी ‘कुलीन’ या नावाखाली घरातली इतर मंडळी काही गोष्टी दडपण्याचा प्रयत्न करतात आणि ती मुलगी विफल अवस्थेत सारं मान्य करत आतल्या आत कुढत जगते. हे प्रमाण ग्रामीण भागात जास्त भयावह असल्याचं वैद्यकीय सेवा देताना मला जाणवतं. कारण शिक्षणाने मिळालेली समज आणि व्यवहारात मिळणारी अवहेलना याचा मेळ घालताना आजची ही तरुणी मानसिक रुग्ण होते आहे. या प्रश्नाचं प्रमाण कमी असलं, तरी हा प्रश्न गहिरा आहे. ...

डान्स बार बंदीची गोळाबेरीज काय?

डान्स बार ही सर्वांनाच सोन्याचं अंड देणारी कोंबडी आहे आणि तिला मारलं तर राज्याचा मोठा महसूल बुडतो, पोलिसांचे हप्ते चुकतात, बिल्डर आणि अंडरवर्ल्डचा काळा पैसा दडवण्याच्या मार्गात अडथळे येतात, आंतरराष्ट्रीय मानवी वाहतुकीच्या माध्यमातून फॉरेन करन्सीचा प्रवाह आटतो. म्हणून ते चालू राहिलेच पाहिजेत. अशी ही सोन्याचं अंड देणारी कोंबडी मारायची कशाला, नाही का? ...

लैंगिक शिक्षणाचा घरोबा

स्त्री-पुरुष संबंधाकडे जात, धर्म, मालक, फसवणूक, बदला, उपभोग या अंगाने न पाहता, त्यातील निखळपणा आणि विकृतीकरण याच अंगानं पाहावं. मालकी आणि जात वगैरे आली की, आपण वैचारिक पातळीवरदेखील अधिक पाशवी बनत जातो. स्त्रीकडे माणूस म्हणून पाहण्याचा दृष्टिकोन नसतो. आपली अडचण अशी की, आपण तिच्यातल्या आईला फक्त सन्मानित करतो आणि बाकीची बहीण, बायको वगैरे नाती पायदळी तुडवतो. ...

‘ताम्रपट’ आणि मराठा स्त्रिया

विधवा मराठा स्त्रियांचा प्रश्न कादंबरीकार रंगनाथ पठारे यांनी ‘ताम्रपट’मध्ये यशस्वीपणे चित्रित केला आहे. हे चित्रण आहे १९७९ च्या आधीचं, मात्र आज २०१६ मध्येही यापेक्षा वेगळी परिस्थिती आढळत नाही. एखाद्या मराठा कुटुंबातील स्त्री भर तारुण्यात विधवा झाल्यावर होणारी तिची अवहेलना, विटंबना आजही तशीच आहे. स्त्री शिक्षित झाली परंतु ती सरंजामशाहीच्या बेड्या तोडू शकली नाही. मूलतः अशा अनेक शोषित महिला आपण शोषित आहोत हेच मा...

कविता – एक

रोज बसमधून प्रवास करणाऱ्या एका महाविद्यालयीन तरुणीचं हे मनोगत... व्यक्ती, समाज, व्यवस्था, परंपरा, रूढी, स्वातंत्र्य, न्याय अशा अनेक गोष्टींविषयी प्रश्न उपस्थित करणारं... खरं तर त्या प्रश्नांची उत्तरं मागणारं......

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.