१८५७च्या उठावातल्या काही दुर्लक्षित, उपेक्षित आणि बेदखल रणरागिण्या

“अनेक वेळा स्त्रिया आपल्या हाती तलवारी घेऊन सैनिकांना दिशा दाखवत होत्या. त्यांना ‘भित्रे, घाबरट’ असे टोमणे मारत होत्या- ‘स्त्रिया तुमच्यापुढे जात आहेत आणि तुम्ही मागे सरकत आहात. आम्ही गोळीबाराच्या वर्षावात तुम्हाला दारूगोळा आणण्यासाठी जात आहोत. तुम्ही थांबा आणि लढा’. गोळ्यांच्या वर्षावात स्त्रिया लढाईच्या आघाडीवर होत्या.”...

‘लव जिहाद’ असो की ‘समान नागरी कायदा’, यांचा मूळ हेतू स्त्रियांना दुय्यम ठेवण्याचा आहे. त्यामुळेच त्यांना राजकारणात महत्त्व प्राप्त होते. स्त्रियांनी हे सत्य जाणून भानावर यायला हवे

हे दोन्ही कायदे स्त्री-स्वातंत्र्य मर्यादित करणारे आणि स्त्रियांवर पुरुषसत्ताक गुलामी कायम ठेवणारे आहेत. ‘लवजिहाद’चा कायदा स्त्रियांना आपला जीवनसाथी निवडण्याचा मूलभूत अधिकार नाकारतो; ‘समान नागरी कायदा’ लग्न, घटस्फोट, पोटगी, दत्तक आणि वारसा याबाबतीत भरवसा देऊन स्त्रीला ‘पत्नी’ म्हणून मर्यादित करतो. आपली गुलामी आणि दुय्यम स्थान संपवणारे राजकारण स्त्रियांना ओळखता आले पाहिजे...

राणीचं राज्य आल्यानंतरचं, भारतातलं इंग्रजी राज्य स्त्रिया आणि दलितांना न्याय देणारं होतं...

१८५७नंतर मात्र साम्राज्याची सूत्रं राणीच्या नावानं ब्रिटिश सरकारने हाती घेतली. राणीचा जाहीरनामा प्रसृत करण्यात आला. त्यात औदार्य, परोपकार आणि धार्मिक भावना असल्या पाहिजेत, यावर राणी व्हिक्टोरियाचा कटाक्ष होता. राणीचं राज्य आल्यानंतरही लढे सुरूच राहिले, पण भारतातलं इंग्रजी राज्य स्त्रिया आणि दलितांना न्याय देणारं होतं, या बद्दल दुमत असण्याचं कारण नाही...

भारतातील स्त्रियांची विद्यमान स्थिती चिंताजनक आहे. सर्व आघाड्यांवर त्यांची पीछेहाट सुरू आहे…

गेल्या १० वर्षांत सर्व माध्यमांत येणाऱ्या बातम्यांवर नजर टाकली, तर एवढं लक्षात येईल की, स्त्रियांच्या बाबतीतील सकारात्मक बातम्या जवळपास नाहीश्या झाल्या आहेत. यात मोठी भर टाकलीय हिंदी व मराठी मालिका यांनी. सर्व वयोगटातील स्त्रिया केवळ कुचाळक्या, लफडी, भांडण, कारस्थान करत असतात, हे पटवून देण्यात सर्व माध्यमांना यश आलं आहे. मालिकेतली स्त्री पात्रं आता आपल्या सर्वांच्या प्रत्यक्ष आयुष्यातही दिसू लागली आहेत...

स्त्रिया आणि अंधश्रद्धा निर्मूलन

ज्या स्त्रीला या अंधश्रद्धेमधून बाहेर काढायचंय, ती असुरक्षित आहे. तिला बहुधा कायमची आर्थिक विवंचना आहे. तिला एका बाजूला सासरची मानसिकता जोपासावी लागते. कौटुंबिक प्रेम आणि जिव्हाळा कायम ठेवण्याचं कामही तिलाच करावं लागतं; आणि ही सगळी तारेवरची कसरत करत असताना स्वत:च्या विवेकाचं स्वत्वही जपावं लागतं. त्यामुळे अंधश्रद्धा निर्मूलनासाठी तयार होणारी भगिनी ही एक अधिक अवघड लढाई लढत असते...

भाऊ पाध्यांचा स्त्री-तिरस्काराचा ‘राडा’

पितृसत्ता आणि त्यातून निघालेल्या मर्दानगी आणि स्त्रीत्वाच्या संकल्पनांना आपण आव्हान करत नाही, त्यासंबंधीची सार्वजनिक चर्चा घडत नाही, तोपर्यंत स्त्रियांवरील हिंसेचं सातत्य टिकून राहतं. रस्त्यावरच्या हिंसक झुंडींमध्ये तरुणांचा प्रवेश होतो तरी कसा, याचं उत्तर मात्र या कादंबरीत मिळतं. कादंबरीतली स्त्रीपात्रं पूर्णपणे झाकोळलेली आहेत, त्यांना काही आवाजच नाही...

तीन शॉर्टफिल्म : महिलांच्या सामाजिक स्थितीवर परखड आणि अचूक भाष्य करणाऱ्या

‘ज्यूस’, ‘नयनतारा नेकलेस’, ‘नेकेड’ या तीनही शॉर्टफिल्ममध्ये एक समान धागा आहे. तो म्हणजे या कथा महिलांभोवती फिरतात. सामाजिक वास्तवाला हात घालताना या तीनही शॉर्टफिल्म प्रत्येकाला स्वतःच्या आत डोकावून पाहण्यास प्रवृत्त करतात. या शॉर्टफिल्म महिलांच्या सामाजिक स्थितीवर परखड आणि अचूक भाष्य करतात. जळजळीत समाजवास्तव मांडण्याचं काम करतात...

‘दारिद्र्याच्या शोधयात्रे’त मला भेटलेल्या महिला...

महिला दिनाच्या दिवशी महिलांच्या प्रश्नावर चर्चा होते. दुर्दैवाने बोलका वर्ग असलेल्या महिला या जास्त मध्यमवर्गात असल्याने महिलांच्या प्रश्नाची जास्त चर्चा ही मध्यमवर्गीय परिघात फिरत राहते. उपेक्षित वर्गातील महिलांचे प्रश्न या दिवशी फारशे चर्चिले जात नाहीत. मागील वर्षी मी महाराष्ट्रातील दारिद्र्याचा अभ्यास करण्यासाठी २४ जिल्ह्यातील १२५ गावांना भेटी दिल्या. या शोधयात्रेत मी शेकडो महिलांशी बोललो...

स्टेटसचा विचार सहजीवनात आणायचा नाही, हे आम्हाला ठरवावेदेखील लागले नाही

आमच्यात समान धागे अनेक... पण जितके समान तितकाच वेगळेपणा देखील आहे... समान गोष्टींचा आनंद घेणे आणि इतर वेगळेपणाचा आदर करणे. आम्ही दोघेही कळत न कळत एकमेकांच्या करिअरविषयी अधिक सजग आहोत. स्टेटसचा विचार सहजीवनात आणायचा नाही हे आम्हाला ठरवावेदेखील लागले नाही. कारण आम्ही एकमेकांसाठी जगणारे केवळ दोन व्यक्ती आहोत. बाकी सर्व काही निमित्तमात्र आहे...

‘तीन तलाक’ विरुद्ध पाच महिला (पूर्वार्ध)

काशीपूर (उत्तराखंड)च्या शायराबानो, जयपूर (राजस्थान)च्या आफरिन रेहमान, सहारनपूर (उत्तर प्रदेश)च्या आतिया साबरी, गाझियाबाद (दिल्ली)च्या गुलशन आणि हावडा (प. बंगाल)च्या इशरत जहाँ या पाच महिलांनी तिहेरी तलाकविरोधात लढा दिला. केंद्र सरकारला त्याविषयी कायदा करायला भाग पाडलं. त्या पाच महिलांना भेटून लिहिलेला हा रिपोर्ताज संपादित स्वरूपात...

‘तीन तलाक’ विरुद्ध पाच महिला (उत्तरार्ध)

शायराबानो, आफरिन रेहमान, अतिया साबरी, इशरत जहाँ आणि हो गुलशन परवीन. या सामान्य महिलांच्या संघर्षातून कुणी काय घ्यावं हा ज्याचा त्याचा प्रश्न. पण मला सतत-सतत जाणवत राहिलेली गोष्ट म्हणजे सामान्य माणसाला म्हणणं नसतं, किंमत नसते असं वाटणाऱ्या प्रत्येकानं या महिलांकडे पहावं. या महिलांनी हिंमत केली आणि पहिलं यश मिळवलं. पण लढाई अजून संपलेली नाही. उलट ती तर आत्ता सुरू झाली. कायद्याचा लढा सुरू राहील...

नाझी हत्याकांडात स्वयंप्रेरणेनं सामील झालेल्या स्त्रिया

स्त्रिया हिंसा का आणि कधी करतात? कोचसारख्या स्त्रिया कशा निर्माण होतात? स्त्रियाही या समाजाचाच भाग आहेत. जे आणि जसे संस्कार पुरुषांवर होतात, ते आणि तसेच संस्कार स्त्रियांवरही होतात. एखा़द्या वंशाबद्दल, जातीबद्दल समाजाच्या मनात द्वेष निर्माण झाला की, तो द्वेष तिच्याही मनात निर्माण होतो. समाजानं शस्त्र उचललं की तिच्या मनातही हिंसा जागृत होते. पुरुषसुद्धा जन्मजात हिंसक नसतो, त्याच्या मनात हिंसा जागवली जाते...

अशानं ती आगावू, उर्मट, संस्कारहीन ठरते; बेताल, वाह्यात ठरते?

परवा जागतिक महिला दिन साजरा झाला. बाईचं, तिच्या असण्या-नसण्याचं, सामर्थ्याचं, सोशिकपणाचं कौतुकबितुक करून झालं. तिच्या कर्तृत्वाच्या भरारीविषयी बोलून झालं. बाई-पुरुषांचं एका वेगळ्या प्रकारचं सहजीवन हळूहळू सामावून घेतलं जाऊ लागलं आहे. त्याची काहीशी अपवादात्मक सुरुवातही झालेली आहे. त्या सहजीवनाचं स्वरूप सांगणारा हा लेख......

इव्हेंटीकरणाच्या सापळ्यात ‘महिला दिन’!

बलात्कार, लैंगिक शोषण, स्त्रियांचा व्यापार, संस्कृतीच्या नावाखाली त्यांची दडपशाही हे सगळं राजरोस सुरू असताना वर्षातला एक दिवस उठून स्त्रीशक्तीच्या नावाने गळे काढायचे, तेही इव्हेंटीकरणाला सोकावलेल्या बाजारव्यवस्थेनं, हे भयंकर दांभिकपणाचं आहे. या दिवसाची प्रतीकात्मकता मान्य केली तरी उरलेले ३६४ दिवस हीच व्यवस्था स्त्रीला वस्तू म्हणूनच वागवत-वापरत असते....

भारतीय पुरुषाची विकृत मानसिकता

‘भारतीय पुरुष’ हा अनेक विसंगतींनी भरलेला प्राणी आहे. सार्वजनिक जीवनात तो ‘राष्ट्र’वादी असतो, तर घरात ‘कर्ता पुरुष’ असतो. राष्ट्राच्या दृष्टीनं तो ‘गोरक्षक’ असतो, तर घरात तो ‘स्त्रीदेहा’चा रक्षक असतो. ‘राष्ट्र’ आणि ‘स्त्रीदेह’ या त्याच्या दोन महान जहागिऱ्या असतात. त्या दोन्हींना त्यानं हद्दी ठोकून ठेवलेल्या असतात. त्या हद्दींचा रक्षक या नात्यानं तो ‘कुणी अतीपणा करत नाही ना,’ हे जातीनं पाहतो....

अर्ध्या जगाचं लहानसं मनोगत

हे मान्यच की, अर्ध जग महिलांचं आहे. अर्धा अवकाश मुलींनी व्यापलाय. पण उरलेल्या अर्ध्या जगात पुरुष आणि मुलं आहेत. त्यांच्या जगासोबत समजूत आणि सहमती ठेवतच महिलांना या जगात राहावं लागणार आहे. अशा वेळी ‘जागतिक महिला दिन’ साजरा होत असताना आजचा अर्ध्या जगातला तरुण काय विचार करतो उरलेल्या अर्ध्या जगातल्या मुली, स्त्रियांबाबत, हे जाणून घेण्याचा हा छोटासा प्रयत्न....

स्त्रीभ्रूणहत्या रोखणं खरंच कठीण आहे काय?

प्रत्येक डॉक्टरनं जर ठरवलं की, मी स्त्रीभ्रूणहत्या करणार नाही तर हे रोखणं अवघड आहे काय? डॉक्टरांची इच्छाशक्ती नक्कीच हे रोखू शकेल. अशा स्त्रीभ्रूणहत्या करणाऱ्या डॉक्टरांना जर संपूर्ण डॉक्टर असोसिएशन्सनी समज दिली तर हे थांबणार नाही का? प्रबळ इच्छाशक्ती आणि सामाजिक प्रश्नांबद्दलची संवेदनशीलता आवश्यक आहे. शिकलेली मुलगीही स्त्रीभ्रूणहत्येच्या गुन्ह्यात गोवली जाते, यासारखी शोकांतिका नाही!...

यशस्वी होण्याचं ओझं स्त्रियांवरच का लादलं जातं?

यशस्वी होण्याचं ओझं स्त्रियांवर का लादलं जातं? यश हे हक्क मिळवण्यासाठीची पूर्वअट का असावी? यशस्वी न झालेल्या किंवा लौकिकार्थानं यश न मिळवलेल्या स्त्रियांच्या हक्कांचं काय? यश न मिळवताही आपले हक्क प्राप्त करण्याचा, आपल्या इच्छा पूर्ण करण्याची धडपड करण्याचा अधिकार सर्वांना आहे. यशासोबत स्त्रियांचं अस्तित्व जोडणं अत्यंत धोकादायक आणि उद्दिष्ट प्राप्तीला अडथळा आणणारं आहे, हे आपण ओळखलं पाहिजे....

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.