धुरळा : राजकारणाला मध्यवर्ती ठेवून रचलेला कौटुंबिक सत्तासंघर्ष आणि नातेसंबंधांतला भावनिक गुंता
कला-संस्कृती - मराठी सिनेमा
धनंजय श्रीराम सानप
  • ‘धुरळा’चं पोस्टर
  • Sat , 04 January 2020
  • कला-संस्कृती Kala-Sanskruti मराठी सिनेमा Marathi Movie धुरळा Dhurla Sameer Vidwans Kshitij Patwardhan Ankush Chaudhari Sai Tamhankar Siddharth Jadhav Sonali Kulkarni Amey Wagh Prasad Oak Priyadarshan Jadhav Umesh Kamat Alka Kubal-Athalye

आंबेगावचे सरपंच अण्णासाहेबांचं निधन होतं आणि पुढील सरपंच कोण होणार असा पेच निर्माण होतो. अण्णासाहेबांच्या मागे पत्नी ज्योतीआक्का (अलका कुबल) आणि तीन मुलं नवनाथ (अंकुश चौधरी), हनुमंत (सिद्धार्थ जाधव), निलेश (अमेय वाघ) असतात. नवनाथ गावाच्या राजकारणात, हनुमंत उद्योग क्षेत्रात तर निलेश हॉटेल व्यवसायात असतो. तिघांपैकी दोघांची लग्नं झालेली असतात. नवनाथची पत्नी हर्षदा (सई ताम्हणकर), तर हनुमंतची पत्नी मोनिका (सोनाली कुलकर्णी) या दोघी गृहिणी असतात. हरीश गाढवे (प्रसाद ओक) ग्रामपंचायत ताब्यात घेण्यासाठी सतत प्रयत्न करत असतो. अनेक कुरापती करूनही त्याला यश येत नाही. मात्र अण्णासाहेबांच्या निधनानंतर निर्माण झालेल्या पेचामुळे अण्णाच्या कुटुंबातूनच ग्रामपंचायतीच्या निवडणुकीसाठी तीन पॅनल तयार होतात. गुण्यागोविंदानं राहणारं कुटुंब राजकारणापायी एका दिवसात फुटतं आणि शेवटी राजकारण्याच्या धुरळ्यात एकमेकांच्या विरोध उभं राहतं.

सिनेमा इथून पुढे प्रत्येक टप्यावर राजकारणातल्या व्यवहारवादाला अधोरेखित करत राहतो. परिणामी ‘पॉलिटिकल ड्रामा’ आणि त्यात होणारी ओढाताण प्रभावीपणे मांडली गेली आहे.

ग्रामपंचायतीच्या राजकारणाला मध्यवर्ती ठेवून रचलेला कौटुंबिक सत्तासंघर्ष आणि नातेसंबंधांतला भावनिक गुंता यात गुंतवून ठेवणारं कथानक वास्तवाच्या जवळ जात राहतं. राजकीय डावपेच हा सिनेमाचा गाभा आहे.

सिनेमा एकाच कुटुंबाभोवती फिरतो आणि गावगाड्यातल्या राजकारणाची ओळख करून देतो. राजकारणाची पार्श्वभूमी असलेल्या कुटुंबातील प्रत्येकाची राजकीय महत्त्वाकांक्षा एका घटनेनंतर उफाळून यायला लागते. तेव्हा एकमेकांविरुद्ध केला जाणाऱ्या प्रचारापासून ते राजकारणातील डावपेचापर्यंतचा हा घटनाक्रम चांगला जुळून आला आहे.

स्त्री-पुरुषांच्या राजकीय महत्त्वाकांक्षा एकाच वेळी भिन्न प्रकारे प्रेक्षकांसमोर येतात. पुरुषसत्ताक राजकीय व्यवस्थेतही स्त्रियांच्या पदरी येणारं दुय्यम स्थान दिग्दर्शकानं अचूक रेखाटलं आहे. त्यावरचं भाष्य म्हणजे प्रवृत्तीत साम्य असेल आणि हाती सत्ता असेल तर स्त्रियादेखील वर्चस्ववादी भूमिका घ्यायला लागतात. यादृष्टीनं मोनिका हे पात्र समर्पक ठरतं. तर दुसरीकडे हनुमंत हा पुरुष भावनिक पातळीवर हतबल झालेला दाखवलेला आहे. दोन्हीत असलेलं साम्य आणि विरोधाभास कथानकाला परिणामकारक ठरवतात.

दूध डेअरी, लघुउद्योग, पाणी प्रश्न, महिला बचत गट यासारख्या घटकांचा उपयोग कथानकाच्या अनुषंगाने करण्यात दिग्दर्शक यशस्वी झाले आहेत. मर्यादितपणे जातवास्तवावर केलेलं भाष्य असेल किंवा पुढारी पाळत असलेल्या अंधश्रद्धांवर टाकलेला प्रकाश असेल, यासारख्या प्रसंगांमुळे सिनेमाचा उभा-आडवा विस्तार लक्षात येतो. संवाद या सिनेमाचा तगडा आधार आहे. एका दृश्यात परिस्थितीसमोर झुकलेला हनुमंत म्हणतो, ‘अक्कल असण्यात समाधान नाही. त्यापेक्षा बेक्कल असण्यात समाधान असतं.’ याचप्रमाणे राजकारणामुळे कुटुंबात निर्माण झालेल्या दरीला अधोरेखित करताना एका ठिकाणी हर्षदा मोनिकाला म्हणते, ‘राजकारण रक्तात असणं हे क्वॉलिफिकेशन नाही, तर ती एक जबाबदारी आहे.’

विनोदी संवाद आणि हळूहळू उलगडत जाणारी नाजूक अशी गोष्ट अनेक वळणं घेत शेवटाकडे जाते. अर्थात त्याचा उपयोग चित्रण मनोरंजक आणि रहस्यमय पद्धतीनं रंगवण्यासाठी दिग्दर्शकानं अत्यंत खुबीनं केला आहे.

कॅमेऱ्याचा सफाईदारपणे केलेला वापर आकर्षक दृश्यरचनेला कारणीभूत ठरतो. प्रसाद ओक, अंकुश चौधरी, सई ताम्हणकर, सोनाली कुलकर्णी, सिद्धार्थ जाधव, अमेय वाघ यांनी आपल्या भूमिकांना चांगला न्याय दिला आहे. अलका कुबल यांच्या अभिनयातला चढउतार आणि देहबोली यामध्ये मात्र अंतर जाणवत राहतं. बाकी छोट्या व्यक्तिरेखांसाठी घेतलेली पात्रंही प्रभावी आहे.

‘आनंदी गोपाळ’ या सिनेमाचं दिग्दर्शक समीर विद्वांस यांच्या शैलीची वेगळी झलक या सिनेमातून पाहायला मिळते. यंदाच्या पहिल्याच सिनेमात समीर विद्वांस आणि क्षितिज पटवर्धन या दिग्दर्शक-लेखक जोडीने समकालीन राजकीय क्षेत्राला मध्यवर्ती ठेवून उडावलेला ‘धुरळा’ राजकीय संस्कृतीचं स्थान अधिक ठळक करतो, मर्यादित अर्थानं सामाजिक पातळीवर घडणाऱ्या राजकीय जागृतीचा प्रयोग ठरतो.

.............................................................................................................................................

‌लेखक धनंजय श्रीराम सानप पत्रकारितेचे विद्यार्थी आहेत.

dhananjaysanap1@gmail.com

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

.............................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

Post Comment

अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

ज्या तालिबानला हटवण्यासाठी अमेरिकेने अफगाणिस्तानात शिरकाव केला होता, अखेर त्यांच्याच हाती सत्ता सोपवून अमेरिकेला चालते व्हावे लागले…
‘धर्म, जात, देश, राष्ट्र’ या शब्दांचा गोंधळ जनमानसात रुजवून संघ देश, सत्ता आणि समाजजीवन यांच्या कसा केंद्रस्थानी आला, त्याच्याविषयीचे हे पुस्तक आहे
गृहमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी गृहमंत्रीपदाचा राजीनामा द्यायला हवा!
उप-वर्गीकरणामुळे सामाजिक विभाजन अधिक तीव्र होण्याचा, दलित चळवळ कमकुवत होण्याचा आणि जातनिहाय भारतीय राजकारणाचे चित्र बदलण्याचा मोठा धोका आहे
‘रशिया : युरेशियन भूमी आणि संस्कृती’ : सांस्कृतिक अंगानं रशियाची प्राथमिक माहिती देणारं पुस्तक असं या लेखनाचं स्वरूप आहे. त्यामध्ये विश्लेषणावर फारसा भर नाही

सदरे

सुनील तांबे
परिमल माया सुधाकर
निखिल वागळे
संजय पवार
अमोल उदगीरकर

इतर लेख

‘ओरिजिन’ हा केवळ एक कलात्मक अनुभव नाही, तर एक राजकीय विधान आहे. हा समाजाला आरसा दाखवणारा दस्तावेज आहे

हा चित्रपट केवळ इसाबेलच्या जीवनावर भाष्य करण्यापुरता मर्यादित न राहता ‘जात’ व्यक्तीची जीवनशैली, अस्तित्व आणि स्वप्नांवर कशी पिढ्यान्पिढ्या प्रभाव टाकत आहे, हे सांगतो. तीन देश, तीन मोठ्या घटना आणि तीन समस्या यांचे ‘मूळ’ एकत्र जोडताना इसाबेल यांनी ‘जाती’वरही घाव घातला आहे. जातीचा खोटा अभिमान बाळगणाऱ्यांनी, जातीयतेच्या प्रश्नांवर काम करणाऱ्या कार्यकर्त्यांनी आणि विचारवंतांनी हा चित्रपट पाहायला हवा.......

नव्या वाटा, नवे विषय आणि नवनवीन कल्पकता वापरणारा श्याम बेनेगल हा प्रतिभावंत दिग्दर्शक विसरला जाणार नाही, जाऊ नये…

काही व्यक्ती अमीट ठसा उमटवत जगतात. त्यांच्या जाण्यानंतरसुद्धा तो पुसला जात नाही… उलट त्यांच्या पाऊलखुणा दिसताच राहतात. समांतर सिनेमाचे ते दशक बेनेगल यांच्या कलाकृतींनी परिपूर्ण होते. सत्यजित राय यांचा वारसा सक्षमपणे पुढे नेणारे एक प्रतिभावंत दिग्दर्शक ही त्यांची ओळख कधी विसरली जाणार नाही. वास्तविक सिनेमासाठी ते दिलासा होते. त्यांनी एक नवा प्रेक्षक निर्माण केला होता.......

आनंद दिघे यांच्या आयुष्यावर ‘धर्मवीर’सारखा सिनेमा दोन भागांत निघावा, अशी त्यांची काय कामगिरी आहे?

दुसऱ्या भागाची ‘साहेबांच्या हिंदुत्वाची गोष्ट’ अशी टॅगलाईन आहे. पण शेवटी दिघेंचे ‘हिंदुत्व’ काय होते? मालकाने सांगितलेले किस्से घेतले की, झाली साहेबांच्या ‘हिंदुत्वा’ची गोष्ट! सिनेमॅटिक स्वातंत्र्य असावे, पण किती? खोट्या गोष्टी मांडण्याचे स्वातंत्र्य? ‘धर्मवीर’च्या दोन्ही भागांतले अनेक घटना प्रसंग हे अर्धसत्य आहेत. दिघेंना अवास्तव मोठे करणे, एवढाच या सिनेमाचा अर्थ आहे.......

दत्ता पाटील यांची ही चारही नाटके दोन पिढ्यांतील संघर्ष उभा करतात... ओळख नसलेल्या माणसांची आणि गावाची कथा सांगतात...

दत्ता पाटील यांची ही चारही नाटके अवकाशाची अनेक प्रकारे मोडतोड करतात. रंगभूमीच्या आजवरच्या अनेक प्रचलित बाबींना त्यांची नाटके तडा देतात. घरापासून स्मशानभूमीपर्यंतचा अवकाश लेखकाने उभा केला आहे. त्यांची चारही नाटके ग्रामीण परिसरात घडत असल्यामुळे खेड्यात चर्चेची म्हणून जी जी काही महत्त्वाची ठिकाणे आहेत, ही सारी या नाटकांत आली आहेत.......

‘प्रथम पुरुष’ : संवेदनशील विषयावरचं ‘इंटेन्स’, अंगावर येणारं हे नाटक अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचायला हवं…

‘प्रथम पुरुष’च्या निमित्ताने पुन्हा एकदा आजची तरुणाई, कौटुंबिक हिंसा, किळसवाणे स्पर्श, स्त्री-पुरुष नातेसंबंध, बलात्कार, स्पर्श, पौरुषाच्या खोट्या कल्पना, अशा अनेक विषयांवर डोक्यात मोहोळ उठलं. विचार करायला लावणारं हे नाटक आजवर ‘लोकाश्रया’वर तरलं आहे. ते अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचायला हवं. लेखक आणि दिग्दर्शक संकेत सीमा विश्वास यांनी नाटक फार सुंदर लिहिलं आहे आणि तितकंच उत्तम बांधलं आहे.......

‘महाराजा’ : अ-क्रमिक शैलीत पटकथा सांगितल्यामुळे ‘असाधारण’ झालेला सिनेमा…

निथीलन स्वामिनाथनचा ‘महाराजा’ हा अत्यंत विलक्षण सिनेमा आहे. त्याचं मुख्य कारण आहे, ‘कथन’ (storytelling). त्याची पटकथा अ-क्रमिक (नॉन-लिनीयर) आहे. तीच जर क्रमिक (लिनीयर) असती, तर ‘महाराजा’ हा एका चांगल्या कथेवर आधारित साधारण सिनेमा झाला असता. पण निव्वळ तो अ-क्रमिक शैलीत सांगितल्यामुळे असाधारण झाला आहे. कारण कथेमध्ये जी नैतिकता, शील आहे, ती पटकथेमुळे एकदम प्रकर्षाने पुढे मांडली जाते.......

‘नमन नटवरा’ या नाटकातील चढउतार समजून घ्यायचे असतील, तर बालगंधर्वांचे जीवन थोडक्यात माहिती असणे गरजेचे आहे...

बालगंधर्व आणि गोहरजान पती-पत्नीसारखे एकत्र राहायला लागतात, तेव्हा त्यांची कायदेशीर पत्नी लक्ष्मीबाई आणि इतर अनेक प्रियजन त्यांना टोमणे मारतात. बालगंधर्व शांतपणाने एकेक आरोपांना कधी उत्तर देतात, तर कधी देत नाहीत. मात्र काहीही झालं तरी शेवटपर्यंत गोहरजानची साथ सोडत नाहीत. एका प्रसंगी ते पत्नीला सांगतात- ‘तू माझा संसार उत्तम केला, पण सुख तिने दिले’. हे वाक्य पुरेसं बोलकं आहे.......

‘कोण म्हणतं टक्का दिला?’ : खरं तर १९९० साली आलेलं हे नाटक २०२४मध्येसुद्धा फुले-शाहू-आंबेडकरांच्या महाराष्ट्रात ‘समकालीन’ वाटावं, ही शोकांतिका आहे

हे नाटक वादळी आहे, यात शंका नाही. पवार गेली अनेक वर्षं जातीनिर्मूलनाची भूमिका घेऊन लेखन करत आहेत. हे नाटक म्हणजे त्यांच्या कारकिर्दीतला महत्त्वाचा टप्पा आहे. या नाटकाची संहिता जेवढी जबरदस्त आहे, तेवढाच त्याचा प्रयोग जबरदस्त होतो. त्याचं सर्व श्रेय दिग्दर्शक सुबोध पंडे यांचं. नाटकाच्या परिणामकारकेत महत्त्वाची भर घालते ते अचूक पात्रनिवड. या दृष्टीने हे यशस्वी नाटक आहे.......

रणदीप हुड्डाचा ‘स्वातंत्र्यवीर सावरकर’ हा सिनेमा ऐतिहासिक तथ्यांची मोडतोड करतो, अपप्रचार करतो आणि ‘ऐतिहासिक वास्तवा’ला विकृत करतो...

हा सिनेमा प्रदर्शित होण्याआधीपासूनच प्रसिद्धीच्या झोतात आला होता. सावरकरांच्या अनुयायांकडून ही एक ‘स्वर्गीय पर्वणी’ असल्याचे सांगत सिनेमाचा बेसुमार प्रचार सुरू होता, तर सावरकरांवर टीका करणाऱ्या पुरोगामी लोकांनी त्यावर टीका करायला सुरुवात केली होती. आता हा सिनेमा प्रदर्शित झाल्यापासून महिनाभराचा काळ उलटल्यानंतर त्याचे परीक्षण करणे अधिक संयुक्तिक ठरेल.......

‘लापता लेडीज’ : जग कितीही बदललं असलं, तरी काही वैश्विक शाश्वत मूल्यं अजूनही आहेत, ती जपणारी माणसं आहेत, यावर हा सिनेमा विश्वास ठेवायला भाग पाडतो

समाजानं घालून दिलेल्या चौकटीमध्ये त्या खुश आहेत आणि यातच सुख आहे, हे त्यांनी कबूल केलेलं आहे. त्यांना त्यांची ‘स्पेस’ आहे का, समानता मिळतेय का, याची पुसटशीही कल्पना नाही. कुटुंबासाठी, घरासाठी बाईने हेच करायचं असतं, इतका सोपा विचार आणि त्याप्रमाणे त्यांचं वागणं आहे. इतक्या भाबडेपणाने आणि सच्चेपणाने आयुष्य जगता येऊ शकतं आणि या सगळ्या शक्यतांशिवाय जगणं सुंदर होऊ शकतं, हे या चित्रपटातून जाणवतं.......

© 2025 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.