विनय हर्डीकर या उद्धट माणसानं मला घराबाहेर काढलं होतं...

मला निकालात काढलं असलं तरी, स्पष्ट लिहिणारा हा माणूस मनातून आवडला. पुण्यात गेल्यावर भेटायला गेलो. raw material लिहिणारा लेखक असूनही अतिशय सन्मानानं वागवलं. इतर गप्पा इतक्या सुंदर होत्या की, कविता हा विषय बोललो नाही. माझी आजवर १२ पुस्तकं प्रकाशित झाली आहेत, पण एकही त्यांना भेट द्यायचं धाडस केलं नाही, पण मैत्री तशीच राहिली.......

कबिरांच्या वाराणसीच्या वाहत्या वाणीच्या गंगेला जणू मराठी ओव्या-अभंगांचे घाट बांधले आहेत, असे म्हटले तरी वावगे होणार नाही...

या पुस्तकात जे निवडक दोहे आहेत, त्यांतील गूढ अर्थ जरी आपण खोलवर जाऊन बघितला, तरीसुद्धा आपल्याला कबीर अध्यात्म कशाला म्हणतात, हे समजू शकते. तो अर्थ पारंपरिक अध्यात्म परिभाषेपेक्षा खूप वेगळा आहे. कोणतीही उपाधी न करता स्वत:च्या अंतरंगात शोध घेणारी ही दिशा आहे. मराठी संतांनी जे मराठीत सांगितले, तेच कबीर फक्त हिंदीत (त्यांच्या मिश्र) भाषेत सांगत आहेत.......

फक्त आपल्या पुढच्या पिढ्या राजकारणात ‘सेट’ करणं आणि आपलं साम्राज्यं कायम ठेवणं, इतकाच राजकीय पक्षांचा ‘अजेंडा’ झालेला आहे!

महाराष्ट्राचं राजकारण आज काही विशिष्ट घराण्यांच्या हातात गेलं आहे. पक्ष कोणताही असो, फक्त आपल्या पुढच्या पिढ्या राजकारणात ‘सेट’ करणं आणि आपलं साम्राज्यं कायम ठेवणं, इतकाच त्यांचा ‘अजेंडा’ आहे. त्यासाठी ही घराणी राजकीय फाटाफुटीकडे संधी म्हणून बघत त्याला गती देत आहेत. पूर्वी घराणेशाही हे काँग्रेसचं वैशिष्ट्य होतं. आता ती सर्वपक्षीय झाली आहे.......

‘दहा महिन्यांचा संसार’ : करोना महामारीत सर्वस्व गमावलेल्या एकल महिलांच्या मूक वेदनेला हुंकार देणाऱ्या वास्तवकथा

या कथासंग्रहातील प्रत्येक कथेत येणारा मृत्यूचा प्रसंग वाचवत नाही, इतके त्यातील कारुण्य हलवून टाकते. या महिलांच्या प्रेमाचा, भावनेचा आवेग अंगावर येतो. एकीकडे प्रेमाची व्यक्ती आयुष्यात नसताना, कोलमडलेले असताना; दुसरीकडे मात्र त्या अवस्थेत क्रूर व्यवहाराचे आघात करणारे सासरचे लोक, घर सोडायला भाग पाडणारे मानवी आयुष्यातील हे सैतानी चेहरे लेखिका खूप आर्त, प्रत्ययकारी लेखनशैलीत उलगडून दाखवतात.......

भारतातल्या, विशेषत: महाराष्ट्रातल्या गोरगरिबांच्या जगण्याचा परिचय करून देणारी काही मराठी पुस्तके

‘भारत’ विरुद्ध ‘इंडिया’ हा शब्दप्रयोग खूप वेळा वापरला जातो. महाराष्ट्रात आज एकाच वेळी ‘दोन महाराष्ट्र’ आहेत. पुणे- मुंबई- नाशिक आणि विदर्भ-मराठवाडा व आदिवासी तालुके यांचे काही नातेच उरलेले नाही. या त्रिकोणातील प्रश्न हेच आज महाराष्ट्राचे प्रश्न झाले आहेत. तरुणांपर्यंत दलित, आदिवासी, भटके यांचे प्रश्नच पोहोचत नाहीत. त्यामुळे त्यांचे सामाजिक भान उंचावत नाही. ते उंचावण्यासाठी साहित्य हे महत्त्वाचे साधन आहे.......

प्रत्यक्ष काम करणाऱ्या व्यक्तीने लिहिलेल्या या कविता असल्याने त्यात कल्पनेपेक्षा वास्तवाचे चित्रण अधिक टोकदार रीतीने आले आहे

घेवरीकर यांच्या कवितेचा पट विस्तृत आहे. शिक्षणविषयक समज-गैरसमज, शाळेतील व शालाबाह्य मुलांचे भावविश्व, महापुरुषांचे विचार व आजचे वास्तव, गळती झालेली, कष्टकरी झालेली मुले भेटल्यावर होणारी घुसमट, शासकीय योजना व त्यांची तपासणी, बाहेरच्या जगाचे वास्तव व शाळेच्या आतले सुरक्षित जग, शिक्षकांच्या जगण्यातील कृतार्थता, सुंदर क्षण अशा विविध रचना या कवितांमध्ये आहेत.......

अनिल अवचटांनी मध्यमवर्गाच्या भावविश्वाला ‘नाही रे’ची किनार दिली, हे मला त्यांचे सर्वांत मोठे योगदान वाटते!

सामाजिक चळवळीत प्रत्यक्ष सक्रिय असणाऱ्या माणसांना अवचटांच्या लेखनाने एक कार्यक्रम दिला. या माणसांचे दुःख दूर करण्यासाठी माणसे सक्रिय झाली. त्यातून अनेक संघटना उभ्या राहिल्या. त्या संघटनांच्या कामात मध्यमवर्गीय सहभागी झाले. समाज आपल्या आजूबाजूच्या इमारतींमध्ये दिसतो, तितकाच नसतो, त्या पलीकडच्या झोपडपट्ट्या हाही समाजच असतो, असे आकलन उंचावण्याचे काम अवचटांच्या लेखनाने केले.......

प्रश्न गंभीर होत आहेत आणि चळवळींचे पाठीराखे मात्र निघून जात आहेत, ही वेदना एन. डी. पाटील यांच्या जाण्याने अधिक गहिरी झाली...

महाराष्ट्रातील सर्वच जनआंदोलनांचे वकीलपत्र त्यांनी घेतलेले असायचे. नर्मदा जनआंदोलनापासून, अंधश्रद्धा निर्मूलन कायद्यापासून, उल्का महाजन यांच्यासोबतच्या सेझच्या लढ्यापासून, आझाद मैदानातील आंदोललाची भूमिका ते सरकारला ऐकवायचे… किती आंदोलकांच्या मागण्या त्यांनी सरकारकडून मान्य करून घेतल्या याला गणती नाही. आता मंत्रालयात गेल्यानंतर सगळे मंत्री उठून उभे राहतील असे कोण आहे?.......

या पुस्तकाचा विनाअनुदानित शिक्षकांच्या व्यथा मांडणारा विभाग वाचवत नाही. एखाद्या प्रश्नाचे परिणाम किती भीषण असतात, हे ते प्रकरण वाचताना जाणवत राहते, अस्वस्थता येते. हे पुस्तक वेदनेची सनद आहे. दुःखाचा हुंकार आहे

या पुस्तकात किरण चव्हाण यांनी संकलित केलेल्या आत्महत्या केलेल्या शिक्षकांची यादी वाचली. ती संख्या आणखीही मोठी आहे, पण ती यादी वाचताना, वेदना होताना आश्चर्यही वाटत होते. याचे कारण या आत्महत्यांनी महाराष्ट्राच्या समाजजीवनावर ओरखडासुद्धा उमटवला नाही. शेतकऱ्यांच्या आत्महत्या आता फक्त संख्येत मोजल्या जातात, तशीच स्थिती आज शिक्षकांच्या आत्महत्यांची झाली आहे.......

एक संवेदनशील शिक्षिका छळछावणीतील शेकडो विद्यार्थ्यांना जगण्याचे बळ कसे पुरवते, याचे हृदयस्पर्शी चित्रण या पुस्तकात आहे

शिक्षक समुदायासमोर आदर्श नाहीत व हा समूह परिवर्तनाच्या लढाईत मोलाची भूमिका घेत नाही, अशी तक्रार सतत केली जाते. अशा पार्श्वभूमीवर फ्रीडलसारखी शिक्षिका आपल्यासमोर दीपस्तंभासारखी उभी आहे. मृत्युच्या छायेतही ती तिचा शिक्षकधर्म निभावते व गॅसचेंबरच्या दिशेने रवाना होईपर्यंत लहान लेकरांना धीर देत असते. कोणत्याही शिक्षकाला प्रेरणा देणाऱ्या फ्रीडल यांचा या पुस्तकाद्वारे करून दिलेला परिचय लक्ष वेधणारा आहे.......

नरहर कुरुंदकरांकडे पाहिल्यावर स्वतःचे खुजेपण अधिकच तीव्रतेने जाणवते!

हेमंत देसाई एकदा म्हणाले होते की, ज्यांना खूप वाचनाची आवश्यकता आहे, ती माणसं आज खूप लिहीत आहेत आणि ज्यांनी लिहायला हवं ते मात्र वाचत बसले आहेत. या प्रकाशात मला कुरुंदकर समजावून घ्यावेसे वाटतात, माझ्यातील अंधाराला उलगडून बघावंसं वाटतं. खूप लिहिल्यानंतर आता एक पोकळपणा तीव्रतेनं जाणवतोय. ५० वर्षांच्या आयुष्यात उंच झेप घेऊन अंतर्धान पावणारे कुरुंदकर आणि ५० वर्षं जगूनही जमिनीवरच, मातीत खेळणारा मी, हे अंतर बोचत राहतं.......

ते जिथून येतात, तिथे त्यांची खबर नसते आणि जिथे काम करतात, तिथे त्यांना कोणताच पाठिंबा नसतो. त्यामुळे त्यांचे प्रश्न आणि जगणे दुर्लक्षित राहते.

भारतात दहा लाखापेक्षा मोठी लोकसंख्या असलेली शहरे वेगाने वाढत आहेत. या शहरांचा विकास केवळ या मजुरांच्या आणि कामगारांच्या खांद्यावर उभा आहे. परंतु शहरे समृद्ध होताना ज्यांच्या खांद्यावर आपण उभे आहोत, त्यांच्याबाबतची कृतज्ञता समाज, सरकार कोणाकडेच नाही. आपण ज्यांच्यामुळे सुखाने जगतो, मजूर\कामगार गावाकडून ‘लॉकडाऊन’ संपल्यावर जर पुन्हा कामाला आलाच नाही, तर आपल्या जगण्याचेच ‘लॉकडाऊन’ होईल अशी स्थिती आहे.......

दारूबंदी कशासाठी? दारूबंदी आंदोलनाविषयी चंद्रपूरच्या या आंदोलनाच्या नेत्या पारोमिता गोस्वामी यांची प्रदीर्घ मुलाखत

चंद्रपूरची दारूबंदी हटवणार व राज्यात दारू विक्रीची वेळ एका तासाने वाढवणार या बाबतीत महाविकास आघाडी म्हणजेच शिवसेना-काँग्रेस-राष्ट्रवादी काँग्रेस सरकारमध्ये चर्चा होत असल्याचे वृत्त माध्यमांमध्ये सध्या फिरत आहे. दारूबंदीमूळे महसूल खात्याचे नुकसान होत असल्याचे कारण दारूबंदी हटवण्यासाठी दिले जात आहे. या निमित्ताने चंद्रपूरमधील दारूबंदी आंदोलनाच्या नेत्या पारोमिता गोस्वामी यांची ही पुनर्मुद्रित मुलाखत.......

प. महाराष्ट्र व मराठवाड्यातील ‘राजकीय घराणेशाही’चा सर्वपक्षीय आविष्कार

लेखक व कार्यकर्ता हेरंब कुलकर्णी यांनी काही महिन्यांपूर्वी महाराष्ट्रात पार पडलेल्या लोकसभा व विधानसभा निवडणुकांच्या निमित्ताने ‘पश्चिम महाराष्ट्र व मराठवाडा : घराणेशाही’ हा अहवाल तयार केला आहे. यात लोकसभा, विधानसभा निवडणुका, जिल्हा परिषद पदाधिकारी व साखर कारखान्याचे चेअरमन याआधारे केलेले विश्लेषण केले आहे. त्याची थोडक्यात ओळख करून देणारा हा लेख.......

‘दारिद्र्याच्या शोधयात्रे’त मला भेटलेल्या महिला...

महिला दिनाच्या दिवशी महिलांच्या प्रश्नावर चर्चा होते. दुर्दैवाने बोलका वर्ग असलेल्या महिला या जास्त मध्यमवर्गात असल्याने महिलांच्या प्रश्नाची जास्त चर्चा ही मध्यमवर्गीय परिघात फिरत राहते. उपेक्षित वर्गातील महिलांचे प्रश्न या दिवशी फारशे चर्चिले जात नाहीत. मागील वर्षी मी महाराष्ट्रातील दारिद्र्याचा अभ्यास करण्यासाठी २४ जिल्ह्यातील १२५ गावांना भेटी दिल्या. या शोधयात्रेत मी शेकडो महिलांशी बोललो.......

गरीब लोक काय खातात?

शिक्षणतज्ज्ञ हेरंब कुलकर्णी यांनी महाराष्ट्रातल्या २४ जिल्ह्यांतल्या १२५ गरीब, दुर्गम गावांना भेट देऊन सर्वसामान्य माणसांच्या दैनंदिन जीवनाविषयी जाणून घेतले. त्या अनुभव\निरीक्षणांच्या आधारे त्यांनी ‘दारिद्रयाची शोधयात्रा’ हा पुस्तकरूपी अहवाल तयार केला आहे. नुकत्याच पुण्याच्या समकालीन प्रकाशनाने प्रकाशित केलेल्या या पुस्तकातील हे एक प्रकरण.......

जी. भगवान आणि वैभव गगे : मुलं, पालक यांना रडवणारे शिक्षक!

मुलांवर प्रेम करणारे भगवान आणि वैभव सारखे खूप शिक्षक आहेत. प्रेम हा त्यांचा स्थायीभाव आहे. तामिळनाडू आणि महाराष्ट्रात, दोन्हीकडेही एकाच वेळी शिक्षक-विद्यार्थी नातं दिसलं. भगवान व वैभव हे दोन्ही शिक्षक प्रेममय शिक्षकांचे प्रतिनिधी आहेत. प्रेम हीच शिक्षकांची आणि शिक्षणाची भाषा असली पाहिजे, हाच या विद्यार्थ्यांच्या अश्रुचा सांगावा आहे.......

पुन्हा सुप्रिया सुळे आणि वसंत पुरके यांची ओळख कुणाला सांगितली नाही!

मला त्यांचा राग येण्यापेक्षा माझाच राग येत होता. आपल्याला कुणीतरी दलाल समजावं. हाच मला माझा अपमान वाटला. आपण इतके विकाऊ लोकांना का वाटलो? आपण शिक्षण सुधारण्यासाठी काही मुद्दे मांडतो, पण ती तळतळ करत काही प्रश्न मांडताना त्याचा बाजार किती थंडपणे मांडता येतो, हे या प्रकरणात माझ्या लक्षात आलं. पुन्हा सुप्रिया सुळे आणि वसंत पुरके यांची ओळख कुणाला सांगितली नाही.......

तोपर्यंत साने गुरुजी नव्या पिढीच्या पालक आणि शिक्षकांना हाकारत राहतीलच

आज काळ तंत्रज्ञानाचा आहे. मग साने गुरुजी या पिढीला आपले वाटतील का? असं अनेक जण विचारतात. शाळा डिजिटल होताहेत. पण तरीही ‘मुलांवर प्रेम करण्याचं’ कोणतंही सॉफ्टवेअर येत नाही व ‘करुणा’ हे मूल्य अजूनही कोणत्याही वेबसाइटवरून डाउनलोड करता येत नाही. तोपर्यंत साने गुरुजी नव्या पिढीच्या पालक आणि शिक्षकांना हाकारत राहतीलच.......

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.