लोकमान्य टिळकांची ज्ञानपिपासा, लोकसंग्राहक वृत्ती, गणिती तर्ककठोरता, जिज्ञासा, मर्मभेदी अकृत्रिम भाषाशैली यांचा विचार केला की, त्यांच्या श्रेष्ठत्वाचं रहस्य उलगडतं…

स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुता ही तत्त्वं, कायद्याचं राज्य जोपासणारी लोकशाही व्यवस्था, भावनिक ऐक्य व सांस्कृतिक ओळख जोपासणारा राष्ट्रवाद, बुद्धिवाद, खुल्या व्यापाराचा पुरस्कार करणारं अभिजात अर्थशास्त्र, धर्मनिरपेक्ष नीतिशास्त्र या सगळ्यांतून घडलेली आधुनिकतेची विचारचौकट टिळक-आगरकरांना परिचित झाली. या वाटेवरूनच टिळकांची पुढची वाटचाल झाली.......

करोनामुळे यंदा कोकणात निरुत्साही वातावरणात गणेशोत्सव साजरा झाला...

गणेशमूर्तीची उंची, सार्वजनिक उत्सवावर असलेले निर्बंध मुंबई-पुण्यात प्रभावी असले तरी कोकणात घरगुती गणपतींच्या संख्येवर त्याचा परिणाम झाला नाही. यंदा रत्नागिरी जिल्ह्यात सुमारे १ लाख ६५ हजारांच्या आसपास, तर सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात सुमारे ६८ हजार गणेश मूर्तींची प्रतिष्ठापना झाली. पण गणेशोत्सवात दरवर्षी दिसणारं चैतन्य, उत्साह यावेळी फारसा पाहायला मिळाला नाही.......

धर्मश्रद्धेच्या क्षेत्रात आलेली नवी ‘विषाणू’बाधा पाहता, ढेऱ्यांनी घेतलेल्या श्रीविठ्ठलाच्या आद्य मूर्तीच्या शोधाकडे पुन्हा पाहायला हवे

सध्याच्या अभूतपूर्व स्थितीत मोजक्या भाविकांच्या उपस्थितीत १ जुलै २०२० रोजी ‘आषाढी एकादशी’ पार पडली. अशी अस्मानी-सुलतानी संकटे काही पहिल्यांदाच आलेली नाहीत. धर्मश्रद्धेच्या क्षेत्रात आलेली ही नवी ‘विषाणू’बाधा पाहता, ढेऱ्यांनी घेतलेल्या श्रीविठ्ठलाच्या आद्य मूर्तीच्या शोधाकडे पुन्हा पाहणे अत्यंत संयुक्तिक आणि रास्त आहे. ढेऱ्यांनी सर्व माध्यमे-साधने आणि जवळपास निर्दोष असणारी संशोधन पद्धती वापरली आहे.......

१८व्या-१९व्या शतकात युरोपात तयार झालेली आणि साम्राज्यवादामुळे जगभर पसरलेली मूल्ये शिवाजीमहाराजांवर लादणे हा इतिहासाचा विपर्यास होय.

अभ्यासक शिवाजीमहाराजांना ‘सेक्युलर’ सोसायटीचा सभासद करून टाकतात किंवा एकदम हिंदुमहासभेचा पुढारी बनवतात, हे अयोग्य असे आपल्या पूर्वसुरींनी बजावले आहे. उदारमतवाद, सेक्युलर स्टेट आणि लोकशाही व्यवस्था युरोपात जन्माला आली आणि ती जगभर पसरली. राजधर्मात काही मूल्ये समान असली तरी महाराजांच्या पाठचा वारसा इथून आलेला नव्हता, तर त्यापाठी भारतीय (मुख्यतः हिंदू) राजकीय व्यवस्थेचा व मूल्यांचा भाग जास्त होता.......

स्वातंत्र्यवीर सावरकरांच्या माफीनाम्यांमागची वस्तुस्थिती समजून घ्यायला हवी

सावरकर ५० वर्षे अंदमानच्या अंधेरीत कुजत राहून जीवितयात्रा संपवण्यापेक्षा परिस्थितीशी जुळवून घेऊन सशर्त किंवा बिनशर्त मुक्त होण्यासाठी अंदमानातून प्रयत्न करत होते; म्हणूनच सुटकेला उपकारक अशी राजकीय परिस्थिती निर्माण झाली आहे, असे वाटले की ते अर्ज करत असत. या व्यावहारिक धोरणाला यश यावे म्हणून ते सरकारला अनेक आश्वासने देत असत आणि सहकार्याचे आमिष दाखवत असत. १९३७पर्यंत ते हा खेळ खेळत होते.......

इतिहासाची भूतं हे न बदलणारं वास्तव आहे. ती प्रभावहीन करणं हाच व्यवहारी मार्ग आहे!

आपण वर्तमानाचे धनी आहोत; भूतकाळाची ओझी आपण वाहण्याचं किंवा त्यामुळे निर्माण झालेल्या लहान-मोठ्या उद्रेकांमुळे विचलित होण्याचं कारण नाही. ज्या भारतीय ऐतिहासिक वास्तवात भारतीय मनाची जडणघडण झाली आणि त्यातून आज जी इतिहासाची भूतं निर्माण झालेली दिसत आहेत, ते एक न बदलणारं वास्तव आहे. ही भूतं गाडून टाकणं कठीण आहे; त्यांना प्रभावहीन करणं हाच जास्त व्यवहारी मार्ग सध्या आपल्यासमोर आहे.......

मी नरहर कुरुंदकरांकडे कसं पाहतो! (उत्तरार्ध)

ज्यांना पुरेशा गांभीर्याने ‘विचारवंत’ हे विशेषण लावता येईल असे महाराष्ट्रातील लेखक म्हणजे नरहर कुरुंदकर. १५ जुलै हा कुुरुंदकरांचा जन्मदिन. त्यांच्या निधनाला १० फेब्रुवारी रोजी ३५ वर्षं झाली. त्यानिमित्तानं कुरुंदकरांकडे कसं पाहावं, आजच्या परिस्थितीत कुरुंदकर कसे आणि किती समकालीन ठरतात, याचा उहापोह करणारा हा दोन भागांतला लेख. काल पहिला भाग प्रकाशित झाला होता. आज हा दुसरा भाग. .......

मी नरहर कुरुंदकरांकडे कसं पाहतो! (पूर्वार्ध)

ज्यांना पुरेशा गांभीर्याने ‘विचारवंत’ हे विशेषण लावता येईल असे महाराष्ट्रातील लेखक म्हणजे नरहर कुरुंदकर. १५ जुलै हा कुुरुंदकरांचा जन्मदिन. त्यांच्या निधनाला १० फेब्रुवारी रोजी ३५ वर्षं झाली. त्यानिमित्तानं कुरुंदकरांकडे कसं पाहावं, आजच्या परिस्थितीत कुरुंदकर कसे आणि किती समकालीन ठरतात, याचा उहापोह करणारा हा दोन भागांतला लेख. याचा दुसरा भाग उद्या प्रकाशित होईल.......

इतिहासाच्या चुकीच्या अभ्यासाने अनेक मिथके तयार होतात. असहिष्णू समाजात अशा मिथकांचे प्रमाण जास्त असते

इतिहास शिकवण्याच्या बहुतांश पद्धती अत्यंत पारंपरिक आहेत. इतिहासाची चिकित्सा टाळून इतिहास शिकवता येणार नाही. इतिहासाच्या प्रेरणा आणि कल्पना यामुळे स्वसमर्थन करणारी मिथके तयार होतात. याकडे दुर्लक्ष करणे ही राष्ट्रासाठी आणि लोकशाहीसाठी अत्यंत घातक बाब आहे. इतिहासकाराचे काम अशी मिथके दूर करण्याचे असते.......

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.