‘ग्रामसंस्कृती’ समजून घेण्यासाठी ही ‘ग्रामशिदोरी’ दिशा देणारी ठरेल!
ग्रंथनामा - शिफारस\मराठी पुस्तक
शंकर विभुते
  • ‘ग्रामशिदोरी’ या पुस्तकाचे मुखपृष्ठ
  • Fri , 07 February 2020
  • ग्रंथनामा Granthnama शिफारस ग्रामशिदोरी Gramshidori केशव सखाराम देशमुख Keshav Sakharam Deshmukh

‘पाडा’, ‘चालणारे अनवाणी पाय’, ‘अथक’, ‘गाभा’, ‘तंतोतंत’ या कवितासंग्रहांमुळे कवी डॉ. केशव सखाराम देशमुख परिचित आहेत. ‘ग्रामशिदोरी’ हा त्यांचा ललितलेखसंग्रह नुकताच सकाळ प्रकाशनातर्फे प्रकाशित झाला आहे. दै. ‘ॲग्रोवन’मध्ये साप्ताहिक स्वरूपात प्रकाशित झालेल्या लेखांचा हा संग्रह आहे.  

या पुस्तकात एकूण सत्तेचाळीस लेखांचा समावेश असून त्यातून जुन्या आठवणी, मातीचा गंध, अस्वस्थ करणारे वर्तमान, चिंतनशीलता, नकळत केलेला उपदेश, परिवर्तनाचा ध्यास, शिक्षणाचे महत्त्व, माणसाचे ममत्व, स्वभावातील अंतरंग, गावशिवाराचे नातेसंबंध आणि जगण्यातील दिलखुलासपणे अशा जीवन अनुभूतीच्या विविध पैलूंचा आविष्कार घडतो.

साधी भाषा, छोटी वाक्यं, प्रभावी उदाहरणं, पाच-दहा मिनिटांत वाचून पूर्ण होणारे लेख हे या संग्रहाचे वेगळेपण आहे. लेखक मुळात कवी असल्यामुळे प्रत्येक लेखात काव्यमय तरलता आहे.

लेखकाने ज्या जुन्या आठवणी नोंदवलेल्या आहेत, त्यांनी एकूण पुस्तकाचा एक तृतीयांश भाग व्यापला आहे. चुलीवरच्या भाकरी, बालपणी जत्रेत घेतलेला आनंद, गावातील पंचांनी दिलेला न्याय, आठ दिवस चालणारे लग्नसमारंभ, म्हशीच्या पाठीवर बसून रुबाबदार फिरणे, गाई-म्हशी-बैल-कोंबड्या-शेळ्या-कुत्रे-मांजर हा गोतावळा, पावसात मनसोक्त भिजणे, आलटून-पालटून घातलेला सदरा किंवा पैसे नसतानाही साजरी केलेली दिवाळी... या सगळ्या अनुभूती आपल्याला नकळत बालपणात, भूतकाळात घेऊन जातात. आणि हे अनुभव आपलेच आहेत असे वाटू लागते. आणि हेच या लेखांचे सामर्थ्य  आहे. याचा अर्थ लेखक फक्त आठवणी सांगून थांबत नाही, तर जीवन व जगणे अतिसुंदर होण्यासाठी नकळत उपदेशही करून जातो. उदाहरणार्थ- छोट्या छोट्या गोष्टींमुळे जी माणसे अबोलपणा धरतात, त्याविषयी लेखक अतिशय मार्मिक भाष्य करतो. तो म्हणतो-

“येता-जाता नमस्कार केला नाही म्हणून अबोला धरणे, नवरा-बायकोमध्ये खटका उडाला म्हणून अबोला धरणे, उसने पैसे दिले नाही म्हणून, लग्नात मानपान दिला नाही म्हणून, त्यालाच का बोलतो मला का बोलत नाही म्हणून, अशा अबोला धरण्याला फारसा अर्थ नसतो. संवाद हे जगण्याचं छान औषध आहे.” (पृ.८५)

तसाच ‘शिक्षणातील भावना व शिक्षणातील भूमिका स्वच्छ असली पाहिजे.’ (पृ.६९), ‘रिकामटेकडेपणा आणि आळस हे दोघे एकत्र आले की आयुष्याचा नाश व्हायला फार वेळ लागत नाही’ (पृ.७७), ‘तुमच्या डोक्यामध्ये असलेले प्रश्न घेऊन लोकांत जाऊ नका, लोकांत जा आणि तेथील प्रश्न लक्षात घेऊन ते सोडविण्याचा प्रयत्न करा.’ (पृ.८२), ‘भाकर यंत्रामधून जन्म घेत नाही, फ्लॅटच्या गच्चीवर निर्माण होत नाही. माती बिगर भाकरीची निर्मिती होऊ शकत नाही’ (पृ.४९) यांसारख्या अनेक विधानांतून वाचक चिंतनशील बनतो. ते हे या लेखनाचे बलस्थान आहे.

दर शनिवारी वाचकांसाठी तयार केलेली ही ‘शिदोरी’ असल्याने काही लेखांत पुनरुक्तीचा दोष आलेला आहे. पण हा दोष भाषिक अंगाने असला तरी संवेदनशील मन संस्कारशील करण्यासाठी या दोषाच्या ‘डोसा’ची गरज वारंवार जाणवते. विषयानुरूप आलेल्या म्हणी, वाक्प्रचार, सुविचार आणि कविता यांमुळे हे पुस्तक मनाला आनंद देणारे, भावसौंदर्य टिपणारे ठरले आहे.

ही ग्रामशिदोरी वाचकांना चिंतन करायला भाग पाडणारी व दिशा देणारी आहे. मुख्य म्हणजे ग्रामसंस्कृती समजून घेण्यासाठी ही ‘ग्रामशिदोरी’ दिशा देणारी ठरेल.

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

.............................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

Post Comment

अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

ज्या तालिबानला हटवण्यासाठी अमेरिकेने अफगाणिस्तानात शिरकाव केला होता, अखेर त्यांच्याच हाती सत्ता सोपवून अमेरिकेला चालते व्हावे लागले…
‘धर्म, जात, देश, राष्ट्र’ या शब्दांचा गोंधळ जनमानसात रुजवून संघ देश, सत्ता आणि समाजजीवन यांच्या कसा केंद्रस्थानी आला, त्याच्याविषयीचे हे पुस्तक आहे
गृहमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी गृहमंत्रीपदाचा राजीनामा द्यायला हवा!
उप-वर्गीकरणामुळे सामाजिक विभाजन अधिक तीव्र होण्याचा, दलित चळवळ कमकुवत होण्याचा आणि जातनिहाय भारतीय राजकारणाचे चित्र बदलण्याचा मोठा धोका आहे
‘रशिया : युरेशियन भूमी आणि संस्कृती’ : सांस्कृतिक अंगानं रशियाची प्राथमिक माहिती देणारं पुस्तक असं या लेखनाचं स्वरूप आहे. त्यामध्ये विश्लेषणावर फारसा भर नाही

सदरे

सुनील तांबे
परिमल माया सुधाकर
निखिल वागळे
संजय पवार
अमोल उदगीरकर

इतर लेख

ज्या तालिबानला हटवण्यासाठी अमेरिकेने अफगाणिस्तानात शिरकाव केला होता, अखेर त्यांच्याच हाती सत्ता सोपवून अमेरिकेला चालते व्हावे लागले…

अफगाण लोक पुराणमतवादी असले, तरी ते स्वातंत्र्याचे कट्टर भोक्ते आहेत. त्यांनी परकीयांची सत्ता कधीच सरळपणे मान्य केलेली नाही. जगज्जेत्या, सिकंदरालाही (अलेक्झांडर), अफगाणिस्तानवर संपूर्ण ताबा मिळवता आला नाही. तेथील पारंपरिक ‘जिरगा’ नावाच्या व्यवस्थेला त्याने जिथे विश्वासात घेतले, तिथेच सिकंदर शासन करू शकला. एकोणिसाव्या शतकात, संपूर्ण जगावर राज्य करणाऱ्या ब्रिटिश सत्तेला अफगाणिस्तानात नामुष्की सहन करावी लागली.......

‘धर्म, जात, देश, राष्ट्र’ या शब्दांचा गोंधळ जनमानसात रुजवून संघ देश, सत्ता आणि समाजजीवन यांच्या कसा केंद्रस्थानी आला, त्याच्याविषयीचे हे पुस्तक आहे

या पुस्तकाच्या निमित्ताने संघाची आणि आपली शक्तिस्थाने आणि मर्मस्थाने नीटपणे अभ्यासून, समजावून घेण्याचा प्रयत्न परिवर्तनवादी चळवळीत सुरू व्हावा ही इच्छा आहे. संघ आज अगदी ठामपणे या देशात केंद्रस्थानी सत्तेत आहे आणि केवळ केंद्रीय सत्ता नव्हे, तर समाजजीवनाच्या आणि सत्तेच्या प्रत्येक क्षेत्रात संघ आज केंद्रस्थानी उभा आहे. आपल्या असंख्य पारंब्या जमिनीत खोलवर घट्ट रोवून एखादा विशाल वटवृक्ष दिमाखात उभा असतो, तसा आज.......

‘रशिया : युरेशियन भूमी आणि संस्कृती’ : सांस्कृतिक अंगानं रशियाची प्राथमिक माहिती देणारं पुस्तक असं या लेखनाचं स्वरूप आहे. त्यामध्ये विश्लेषणावर फारसा भर नाही

आजपर्यंत मला रशिया, रशियन लोक, त्यांचं दैनंदिन जीवन आणि मनोधारणा याबाबत जे काही समजलं, ते या पुस्तकाच्या माध्यमातून उपलब्ध करून द्यावं, असा एक उद्देश आहे. पण त्यापलीकडे जाऊन हे पुस्तक रशिया समजून घेण्यात रस असलेल्या कोणाही मराठी वाचकास उपयुक्त व्हावा, अशीही इच्छा होती. यामध्ये रशियाचा संक्षिप्त इतिहास, वैशिष्ट्यं, समाजजीवन, धर्म, साहित्य व कला आणि पर्यटनस्थळे यांचा वेध घेतला आहे.......

‘हा देश आमचा आहे’ : स्वातंत्र्याचा अमृतमहोत्सव साजरा केलेल्या आणि प्रजासत्ताकाच्या अमृतमहोत्सवाच्या उंबरठ्यावर उभ्या भारतीय मतदारांनी धर्मग्रस्ततेचे राजकारण करणाऱ्या पक्षाला दिलेला संदेश

लोकसभेची अठरावी निवडणूक तिचे औचित्य, तसेच निकालामुळे बहुचर्चित ठरली. ती ऐतिहासिकदेखील आहे. तेव्हा तिच्या या पुस्तकात मांडलेल्या तपशिलांना यापुढच्या विधानसभा अथवा लोकसभा निवडणुकांच्या वेळी वेगळे संदर्भमूल्य असेल. या निवडणुकीचा प्रवास, त्या प्रवासातील वळणे, निर्णायक ठरलेले किंवा जनतेने नाकरलेले मुद्दे व इतर मांडणी राजकीय वर्तुळातील नेते व कार्यकर्ते यांना साहाय्यभूत ठरेल, अशी आशा आहे.......

‘भिंतीआडचा चीन’ : श्रीराम कुंटे यांचं हे पुस्तक माहितीपूर्ण तर आहेच, पण त्यांनी इ. स. पूर्व काळापासून आजपर्यंतचा चीन या प्रवासावर उत्तम प्रकारे प्रकाशही टाकला आहे

‘भिंतीआडचा चीन’ हे श्रीराम कुंटे यांचे पुस्तक चीनविषयी मराठीत लिहिल्या गेलेल्या आजवरच्या पुस्तकात आशयपूर्ण आणि अनेक अर्थाने परिपूर्ण मानता येईल. चीनचे नाव घेताच सर्वसाधारण भारतीयाच्या मनात एक कटुता, शत्रुभाव आणि त्या देशाच्या ऐकीव प्रगतीविषयी असूया आहे. या सर्व भावना प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष आपल्या विचारांची दिशा ठरवतात. अशा प्रतिमा ठोकळ असतात. त्यांना वस्तुस्थितीच्या छटा असल्या तरी त्या वस्तुनिष्ठ नसतात.......

‘द इंडियन्स’ या पुस्तकात ‘होमो सेपियन’ मानवाच्या उदयापासून आजच्या २१व्या शतकापर्यंतचा विस्तृत असा कालावधी विचारात घेतला आहे

वांशिक शुद्धता या कुरूप शब्दप्रयोगाचे भारतात २०२२मध्ये पुनरुत्थापन होत आहे, ही धक्कादायक बाब आहे. ‘न्यू इंडियन एक्स्प्रेस’च्या १ जूनच्या बातमीनुसार सांस्कृतिक मंत्रालयाने डीएनए संशोधनाचे साहित्य आणि उपकरणे यांसाठी निधी पुरवला. त्या संशोधनाचा उद्देश जनुकीय इतिहास आणि भारतातील वांशिक शुद्धता यांचा मागोवा घेणे हा आहे. ज्या शास्त्रज्ञाच्या पुढाकाराने हा प्रकल्प राबवला जाणार आहे.......

शेतकऱ्यांपासून धोरणकर्त्यांपर्यंत आणि सामान्य शेतकऱ्यांपासून अभ्यासकांपर्यंत सर्वांना पुन्हा एकदा ‘ज्वारी’कडे वळवण्यासाठी...

शेती हा बहुआयामी विषय आहे. त्यातील एका विषयांवर विविधांगी अभ्यास करता आला आणि पुस्तकरूपाने वाचकांसमोर मांडता आला, याचं समाधान वाटतं. या पुस्तकात ज्वारीचे विविध पदर उलगडून दाखवले आहेत. त्यापुढील अभ्यासाची दिशा दर्शवणाऱ्या नोंदी करून ठेवल्या आहेत. त्यानुसार सुचवलेल्या विषयांवर संशोधन करता येईल. ज्वारीला प्रोत्साहन देण्यासाठी धोरणकर्त्यांनी धोरणात्मक दिशेने पाऊल टाकलं, तर शेतकऱ्यांना त्याचा फायदा होईल.......

अन्यायाच्या विरोधातली माझी लढाई अजून संपलेली नाही. आताशी कुठे एक ठाणं काबीज केलंय... लढाई अजूनही सुरूच आहे...

हे एका विशिष्ट कालमर्यादेतील कथन आहे आणि हा कालखंड आहे फक्त २३ महिन्यांचा (फेब्रुवारी २०२१ ते डिसेंबर २०२२). म्हणजे जेमतेम दोन वर्षांचा काळ; पण माझ्या संपूर्ण आयुष्यालाही पुरून उरेल असा हा कालखंड आहे, म्हणूनच मी माझं हे आत्मकथन लिहिलं आहे. या जेमतेम दोन वर्षांच्या काळात मी ज्या परिस्थितीला सामोरा गेलो, तो अनुभव सांगण्याचं धाडस मी केलंय.......

‘विक्रम अँड वेताळ @ हैबतपूर’ :  शेती आणि शेतकऱ्यांचे प्रश्न मांडत सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक स्थित्यंतराचं प्रभावी चित्रण करणारी कादंबरी

या कादंबरीत शेतकऱ्यांचे प्रश्न, शरद जोशींचा विचार, शेतकऱ्यांचं आजचं जगणं, शासनाकडून होणारी शेतकऱ्यांची अडवणूक, निवडून येणाऱ्या प्रतिनिधींचं शेतकरीविरोधी वर्तन या साऱ्याचं वर्णन वास्तव दाखवणारं आहे. लेखक जणू काही या साऱ्या घटनांचा प्रत्यक्षदर्शी आहे, असं वाटतं. याशिवाय राजकारणातील सूक्ष्म बाबीही इतक्या नजागतीनं टिपल्या आहेत की, आपण अवतीभोवती पाहताना हे चित्र दिसतं.......

हिंदुत्व व मार्क्सवाद हे भारतीय समाजकारण आणि राजकारणातले दोन ध्रुव आहेत, आणि गेली शंभर वर्षे समाजकारण-राजकारण हे या दोन ध्रुवांमध्ये फिरते आहे...

हिंदुत्व व मार्क्सवाद या दोन ध्रुवांमध्ये काँग्रेस नावाचे विषुववृत्त आहे, पण ते या दोन ध्रुवांसारखे स्थिर नाही. ते कधी कर्कवृत्ताकडे सरकते, तर कधी मकरवृत्ताकडे. त्याशिवाय इतर अनेक छोटे पक्ष आणि प्रादेशिक पक्षांचे अक्षांश-रेखांशसुद्धा साथीला आहेत. हे पुस्तक या दोन ध्रुवांत फिरलेल्या गेल्या शंभर-दीडशे वर्षांतील भारतातील राजकारण आणि समाजकारणाचा इतिहास आहे.......

© 2025 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.