सालुमरद तिम्मक्का आणि पौर्णिमादेवी बर्मन : केवळ मुलांसाठीच नाही तर मोठ्यांसाठीही प्रेरणादायी चरित्रे
ग्रंथनामा - शिफारस\मराठी पुस्तक
संजीवनी शिंत्रे
  • सालुमरद तिम्मक्का आणि पौर्णिमादेवी बर्मन यांच्यावरील पुस्तकांची मुखपृष्ठं
  • Fri , 27 September 2019
  • ग्रंथनामा Granthnama शिफारस कविता महाजन Kavita Mahajan संजीवनी शिंत्रे Sanjivani Shintre सालुमरद तिम्मक्का Saalumarada Thimmakka पौर्णिमादेवी बर्मन Purnima Devi Burman

मुलं वाचत नाहीत, मुलांसाठी चांगलं साहित्य निर्माण होत नाही असं रडगाणं गात बसण्यापेक्षा आपल्याला जमेल ते आपण करावं अशी कविता महाजन यांची भूमिका असल्यामुळे त्यांनी अत्यंत सहेतुकपणे बालसाहित्याचे लेखन केले होते. याच भूमिकेतून त्यांनी ‘इंद्रायणी साहित्य’साठी विविध लोककथांवर आधारित ‘जंगलगोष्टी’ ही मालिका लिहिली होती. मनोरंजक गोष्टींबरोबरच मुलांची जिज्ञासा पूर्ण करेल अशी माहिती, हस्तकलेची हौस भागेल अशी कृती असे या जंगलगोष्टींचे स्वरूप होते.

या गोष्टींच्या प्रकल्पानंतर मुलांसाठी ‘आपले आदर्श’ असे मध्यवर्ती सूत्र ठेवून भारतातल्या विविध क्षेत्रातल्या प्रेरणादायी व्यक्तींवर चरित्रं लिहायची अशी तिची योजना होती.

चरित्र या साहित्यप्रकारातून वाचनाबरोबरच प्रेरणाही मिळेल असा या मालिकेचा हेतू होता. या योजनेतून त्यांनी ३८४ वडाची झाडे लावणारी तिम्मक्का, हारगिला म्हणजेच क्षेत्रबलाकांचे संरक्षण आणि संवर्धन करणारी पौर्णिमादेवी बर्मन आणि कासवांचे संरक्षण आणि संवर्धन करणारी के. विजया यांच्यावरील चरित्रं लिहायलाही सुरुवात केली. या चरित्रांपैकी तिम्मक्का आणि पौर्णिमादेवी बर्मन ही चरित्रे पूर्ण झाली, परंतु कविता महाजन यांच्या अकाली मृत्यूमुळे के. विजया यांच्यावरचे पुस्तक अपूर्णच राहिले. आता त्यांच्या पहिल्या स्मृतीदिनानिमित्त तिम्मक्का आणि पौर्णिमादेवी बर्मन ही दोन चरित्रं पुस्तके इंद्रायणी साहित्य प्रकाशित करत आहे.

तिम्मक्का या कर्नाटकातल्या निरक्षर स्त्रीने स्वतःच्या व्यक्तिगत दुःखावर मात करण्यासाठी वडाची झाडे लावली आणि त्यांचे संगोपन केले. हे करत असताना आपण पर्यावरण रक्षणाचे केवढे मोठे काम करतोय याची तिला जाणीवही नव्हती. आज तिला संपूर्ण भारतातच नाही तर जगभरात ज्येष्ठ पर्यावरणवादी स्त्री म्हणून ओळखले जाते. वयाची शंभरी पार केलेल्या या आजीचे चरित्र बालवाचकांना नक्कीच प्रेरणादायी ठरणार आहे.

याच मालिकेतील दुसरे पुस्तक पौर्णिमादेवी बर्मन या आसाममधल्या स्त्रीवर आहे. जैवविविधतेचा अभ्यास करताना हारगिला म्हणजेच क्षेत्रबलाक या विषयावर पीएच.डी. करणाऱ्या पौर्णिमादेवींना असे जाणवले की पीएच.डी.चा पुस्तकी अभ्यास करून पदवी मिळेल, मानमरातब आणि लठ्ठ पगाराची नोकरीही मिळेल, पण तोवर हारगिला पक्षी या जगातून नष्ट झाले असतील. त्यामुळे काळाची गरज ओळखून त्यांनी पीएच.डी.चा अभ्यास तात्पुरता बाजूला ठेवला आणि हारगिला पक्ष्यांच्या संरक्षणासाठी आपले करिअरच नाही तर अख्खे आयुष्यच पणाला लावले. आसाममधल्या स्त्रिया आणि मुलांना एकत्र करून वेगवेगळ्या कल्पना लढवत त्यांनी हारगिला आर्मी अशी संघटना बांधली आणि सर्वतोपरीने हारगिला पक्ष्यांना वाचवले. आज पौर्णिमादेवींना स्थानिक पुरस्कारांपासून ग्रीन आँस्करसारख्या जागतिक पुरस्कारापर्यंत अनेक पुरस्कार मिळाले आहेत.

तिमक्का आणि पौर्णिमादेवी बर्मन या दोन्ही चरित्रांमधली कविता महाजन यांची अर्थपूर्ण रेखाटने वाचकांना वेगळाच आनंद देतील. या चरित्रांमध्ये गोष्टीबरोबरच त्या त्या विषयाशी संबंधित असणारी मनोरंजक  माहितीही वाचकाची जिज्ञासा पूर्ण करणारी आहे.

कविता महाजन यांच्या स्मृतीदिनानिमित्त इंद्रायणी साहित्य ‘कंटाळ्याशी कट्टी’ हे कविता महाजन यांचे बालनाट्यही प्रसिद्ध करत आहे. साध्या साध्या गोष्टींनी सतत बोअर होणाऱ्या बच्चेकंपनीने कंटाळ्याशी कट्टी केली तर कशी मजा येईल याचे दर्शन या नाटकातून घडते. गाणी, नृत्य, नाट्य आणि मुख्य म्हणजे मुलांच्या भावविश्वातला कल्पनाविलास साधणारे हे धम्माल बालनाट्य सर्वच वयोगटातील वाचकांना आवडेल.

कविता महाजन यांची पुस्तके प्रकाशित करुन इंद्रायणी साहित्यने त्यांना श्रद्धांजली वाहिली आहे. आता या पुस्तकांना उत्तम प्रतिसाद देऊन या लोकप्रिय लेखिकेला मानाचा मुजरा करण्याची जवाबदारी वाचकांवर आहे.

.............................................................................................................................................

पौर्णिमादेवी बर्मन यांच्या चरित्राच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी क्लिक करा -

https://www.booksnama.com/book/5126/Hargila-Baydo

सालुमरद तिम्मक्का यांच्या चरित्राच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी क्लिक करा -

https://www.booksnama.com/book/5127/Salumarad-Timakka

.............................................................................................................................................

लेखिका संजीवनी शिंत्रे व्यवसायाने शिक्षिका व ग्रंथसंपादक आहेत.

 smita1707@gmail.com

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

.............................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

.............................................................................................................................................

Post Comment

अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

ज्या तालिबानला हटवण्यासाठी अमेरिकेने अफगाणिस्तानात शिरकाव केला होता, अखेर त्यांच्याच हाती सत्ता सोपवून अमेरिकेला चालते व्हावे लागले…
‘धर्म, जात, देश, राष्ट्र’ या शब्दांचा गोंधळ जनमानसात रुजवून संघ देश, सत्ता आणि समाजजीवन यांच्या कसा केंद्रस्थानी आला, त्याच्याविषयीचे हे पुस्तक आहे
गृहमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी गृहमंत्रीपदाचा राजीनामा द्यायला हवा!
उप-वर्गीकरणामुळे सामाजिक विभाजन अधिक तीव्र होण्याचा, दलित चळवळ कमकुवत होण्याचा आणि जातनिहाय भारतीय राजकारणाचे चित्र बदलण्याचा मोठा धोका आहे
‘रशिया : युरेशियन भूमी आणि संस्कृती’ : सांस्कृतिक अंगानं रशियाची प्राथमिक माहिती देणारं पुस्तक असं या लेखनाचं स्वरूप आहे. त्यामध्ये विश्लेषणावर फारसा भर नाही

सदरे

सुनील तांबे
परिमल माया सुधाकर
निखिल वागळे
संजय पवार
अमोल उदगीरकर

इतर लेख

ज्या तालिबानला हटवण्यासाठी अमेरिकेने अफगाणिस्तानात शिरकाव केला होता, अखेर त्यांच्याच हाती सत्ता सोपवून अमेरिकेला चालते व्हावे लागले…

अफगाण लोक पुराणमतवादी असले, तरी ते स्वातंत्र्याचे कट्टर भोक्ते आहेत. त्यांनी परकीयांची सत्ता कधीच सरळपणे मान्य केलेली नाही. जगज्जेत्या, सिकंदरालाही (अलेक्झांडर), अफगाणिस्तानवर संपूर्ण ताबा मिळवता आला नाही. तेथील पारंपरिक ‘जिरगा’ नावाच्या व्यवस्थेला त्याने जिथे विश्वासात घेतले, तिथेच सिकंदर शासन करू शकला. एकोणिसाव्या शतकात, संपूर्ण जगावर राज्य करणाऱ्या ब्रिटिश सत्तेला अफगाणिस्तानात नामुष्की सहन करावी लागली.......

‘धर्म, जात, देश, राष्ट्र’ या शब्दांचा गोंधळ जनमानसात रुजवून संघ देश, सत्ता आणि समाजजीवन यांच्या कसा केंद्रस्थानी आला, त्याच्याविषयीचे हे पुस्तक आहे

या पुस्तकाच्या निमित्ताने संघाची आणि आपली शक्तिस्थाने आणि मर्मस्थाने नीटपणे अभ्यासून, समजावून घेण्याचा प्रयत्न परिवर्तनवादी चळवळीत सुरू व्हावा ही इच्छा आहे. संघ आज अगदी ठामपणे या देशात केंद्रस्थानी सत्तेत आहे आणि केवळ केंद्रीय सत्ता नव्हे, तर समाजजीवनाच्या आणि सत्तेच्या प्रत्येक क्षेत्रात संघ आज केंद्रस्थानी उभा आहे. आपल्या असंख्य पारंब्या जमिनीत खोलवर घट्ट रोवून एखादा विशाल वटवृक्ष दिमाखात उभा असतो, तसा आज.......

‘रशिया : युरेशियन भूमी आणि संस्कृती’ : सांस्कृतिक अंगानं रशियाची प्राथमिक माहिती देणारं पुस्तक असं या लेखनाचं स्वरूप आहे. त्यामध्ये विश्लेषणावर फारसा भर नाही

आजपर्यंत मला रशिया, रशियन लोक, त्यांचं दैनंदिन जीवन आणि मनोधारणा याबाबत जे काही समजलं, ते या पुस्तकाच्या माध्यमातून उपलब्ध करून द्यावं, असा एक उद्देश आहे. पण त्यापलीकडे जाऊन हे पुस्तक रशिया समजून घेण्यात रस असलेल्या कोणाही मराठी वाचकास उपयुक्त व्हावा, अशीही इच्छा होती. यामध्ये रशियाचा संक्षिप्त इतिहास, वैशिष्ट्यं, समाजजीवन, धर्म, साहित्य व कला आणि पर्यटनस्थळे यांचा वेध घेतला आहे.......

‘हा देश आमचा आहे’ : स्वातंत्र्याचा अमृतमहोत्सव साजरा केलेल्या आणि प्रजासत्ताकाच्या अमृतमहोत्सवाच्या उंबरठ्यावर उभ्या भारतीय मतदारांनी धर्मग्रस्ततेचे राजकारण करणाऱ्या पक्षाला दिलेला संदेश

लोकसभेची अठरावी निवडणूक तिचे औचित्य, तसेच निकालामुळे बहुचर्चित ठरली. ती ऐतिहासिकदेखील आहे. तेव्हा तिच्या या पुस्तकात मांडलेल्या तपशिलांना यापुढच्या विधानसभा अथवा लोकसभा निवडणुकांच्या वेळी वेगळे संदर्भमूल्य असेल. या निवडणुकीचा प्रवास, त्या प्रवासातील वळणे, निर्णायक ठरलेले किंवा जनतेने नाकरलेले मुद्दे व इतर मांडणी राजकीय वर्तुळातील नेते व कार्यकर्ते यांना साहाय्यभूत ठरेल, अशी आशा आहे.......

‘भिंतीआडचा चीन’ : श्रीराम कुंटे यांचं हे पुस्तक माहितीपूर्ण तर आहेच, पण त्यांनी इ. स. पूर्व काळापासून आजपर्यंतचा चीन या प्रवासावर उत्तम प्रकारे प्रकाशही टाकला आहे

‘भिंतीआडचा चीन’ हे श्रीराम कुंटे यांचे पुस्तक चीनविषयी मराठीत लिहिल्या गेलेल्या आजवरच्या पुस्तकात आशयपूर्ण आणि अनेक अर्थाने परिपूर्ण मानता येईल. चीनचे नाव घेताच सर्वसाधारण भारतीयाच्या मनात एक कटुता, शत्रुभाव आणि त्या देशाच्या ऐकीव प्रगतीविषयी असूया आहे. या सर्व भावना प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष आपल्या विचारांची दिशा ठरवतात. अशा प्रतिमा ठोकळ असतात. त्यांना वस्तुस्थितीच्या छटा असल्या तरी त्या वस्तुनिष्ठ नसतात.......

‘द इंडियन्स’ या पुस्तकात ‘होमो सेपियन’ मानवाच्या उदयापासून आजच्या २१व्या शतकापर्यंतचा विस्तृत असा कालावधी विचारात घेतला आहे

वांशिक शुद्धता या कुरूप शब्दप्रयोगाचे भारतात २०२२मध्ये पुनरुत्थापन होत आहे, ही धक्कादायक बाब आहे. ‘न्यू इंडियन एक्स्प्रेस’च्या १ जूनच्या बातमीनुसार सांस्कृतिक मंत्रालयाने डीएनए संशोधनाचे साहित्य आणि उपकरणे यांसाठी निधी पुरवला. त्या संशोधनाचा उद्देश जनुकीय इतिहास आणि भारतातील वांशिक शुद्धता यांचा मागोवा घेणे हा आहे. ज्या शास्त्रज्ञाच्या पुढाकाराने हा प्रकल्प राबवला जाणार आहे.......

शेतकऱ्यांपासून धोरणकर्त्यांपर्यंत आणि सामान्य शेतकऱ्यांपासून अभ्यासकांपर्यंत सर्वांना पुन्हा एकदा ‘ज्वारी’कडे वळवण्यासाठी...

शेती हा बहुआयामी विषय आहे. त्यातील एका विषयांवर विविधांगी अभ्यास करता आला आणि पुस्तकरूपाने वाचकांसमोर मांडता आला, याचं समाधान वाटतं. या पुस्तकात ज्वारीचे विविध पदर उलगडून दाखवले आहेत. त्यापुढील अभ्यासाची दिशा दर्शवणाऱ्या नोंदी करून ठेवल्या आहेत. त्यानुसार सुचवलेल्या विषयांवर संशोधन करता येईल. ज्वारीला प्रोत्साहन देण्यासाठी धोरणकर्त्यांनी धोरणात्मक दिशेने पाऊल टाकलं, तर शेतकऱ्यांना त्याचा फायदा होईल.......

अन्यायाच्या विरोधातली माझी लढाई अजून संपलेली नाही. आताशी कुठे एक ठाणं काबीज केलंय... लढाई अजूनही सुरूच आहे...

हे एका विशिष्ट कालमर्यादेतील कथन आहे आणि हा कालखंड आहे फक्त २३ महिन्यांचा (फेब्रुवारी २०२१ ते डिसेंबर २०२२). म्हणजे जेमतेम दोन वर्षांचा काळ; पण माझ्या संपूर्ण आयुष्यालाही पुरून उरेल असा हा कालखंड आहे, म्हणूनच मी माझं हे आत्मकथन लिहिलं आहे. या जेमतेम दोन वर्षांच्या काळात मी ज्या परिस्थितीला सामोरा गेलो, तो अनुभव सांगण्याचं धाडस मी केलंय.......

‘विक्रम अँड वेताळ @ हैबतपूर’ :  शेती आणि शेतकऱ्यांचे प्रश्न मांडत सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक स्थित्यंतराचं प्रभावी चित्रण करणारी कादंबरी

या कादंबरीत शेतकऱ्यांचे प्रश्न, शरद जोशींचा विचार, शेतकऱ्यांचं आजचं जगणं, शासनाकडून होणारी शेतकऱ्यांची अडवणूक, निवडून येणाऱ्या प्रतिनिधींचं शेतकरीविरोधी वर्तन या साऱ्याचं वर्णन वास्तव दाखवणारं आहे. लेखक जणू काही या साऱ्या घटनांचा प्रत्यक्षदर्शी आहे, असं वाटतं. याशिवाय राजकारणातील सूक्ष्म बाबीही इतक्या नजागतीनं टिपल्या आहेत की, आपण अवतीभोवती पाहताना हे चित्र दिसतं.......

हिंदुत्व व मार्क्सवाद हे भारतीय समाजकारण आणि राजकारणातले दोन ध्रुव आहेत, आणि गेली शंभर वर्षे समाजकारण-राजकारण हे या दोन ध्रुवांमध्ये फिरते आहे...

हिंदुत्व व मार्क्सवाद या दोन ध्रुवांमध्ये काँग्रेस नावाचे विषुववृत्त आहे, पण ते या दोन ध्रुवांसारखे स्थिर नाही. ते कधी कर्कवृत्ताकडे सरकते, तर कधी मकरवृत्ताकडे. त्याशिवाय इतर अनेक छोटे पक्ष आणि प्रादेशिक पक्षांचे अक्षांश-रेखांशसुद्धा साथीला आहेत. हे पुस्तक या दोन ध्रुवांत फिरलेल्या गेल्या शंभर-दीडशे वर्षांतील भारतातील राजकारण आणि समाजकारणाचा इतिहास आहे.......

© 2025 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.