पर्जन्याआधीची पिडा
पडघम - राज्यकारण
आसाराम लोमटे
  • प्रातिनिधिक छायाचित्र
  • Mon , 01 July 2019
  • पडघम राज्यकारण दुष्काळ महाराष्ट्र आसाराम लोमटे साधना साप्ताहिक

मान्सूनचं महाराष्ट्रात आगमन झाले आहे. त्यामुळे सगळीकडे आनंदीआनंद आहे. मुद्रित, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमे आणि सोशल मीडियावर पावसाच्या कविता, आठवणी यांची नेहमीप्रमाणे उधळण सुरू आहे. मात्र महिनाभरापूर्वी महाराष्ट्राच्या अनेक भागात भीषण म्हणावा असा दुष्काळ होता. कथाकार, पत्रकार आसाराम लोमटे यांनी या दुष्काळाचा प्रत्यक्ष त्या त्या ठिकाणी जाऊन आढावा घेतला. त्यातून ‘साधना’ साप्ताहिकाचा ५६ पानी रंगीत अंक तयार झाला. हा अंक आज, १ जुलैपासून सर्वत्र उपलब्ध होत आहे. या अंकासाठी लोमटे यांनी लिहिलेले हे मनोगत...

.............................................................................................................................................

महाराष्ट्राच्या काही भागात पावसाने हजेरी लावलीय. ‘असा उशिरा आलेला पाऊस तळहातावर झेलून घ्यावा’, ही कविकल्पना म्हणून ठीक असली तरी, एवढा उशिरा येणारा पाऊस कित्येक जीवांचा अंत पाहणारा असतो. गतवर्षी वार्षिक सरासरीच्या निम्माच पाऊस पडला. महाराष्ट्रातल्या दीडशे तालुक्यांमध्ये सरकारने अधिकृतपणे दुष्काळ जाहीर केला. तसा दुष्काळ हा काही अचानक टोळधाडीसारखा येत नाही. त्याची चाहूल आधीच लागलेली असते, अंदाज आलेला असतो. दुष्काळात होरपळणार्‍यांची जी दुर्दशा होते, त्याला केवळ निसर्गच जबाबदार असतो असेही नाही. शिवाय दुष्काळ हा काही फक्त अन्नधान्याचा, पाण्याचाच नसतो- तो नियोजनाचा, धोरणांचा, राजकीय इच्छाशक्तीचा व मूलभूत उपायांचाही असतो.

‘दुष्काळ झळा : निवडणुकीच्या रंगीबेरंगी सतरंजीखाली दडवलेला कचरा’ हा माझा लेख एप्रिलमध्ये दै. ‘लोकसत्ता’मध्ये प्रसिद्ध झाला. तेव्हा दुष्काळाच्या आणखीही वेगवेगळ्या पैलूंवर लिहावे असे डोक्यात होते. हा लेख वाचूनच ‘साधना’चे संपादक विनोद शिरसाठ यांनी साधनाचा एक पूर्ण अंकच दुष्काळावर करण्याची कल्पना बोलून दाखवली. चर्चेतून या अंकाला आकार येत गेला. मग तो अंक संपूर्ण एकहातीच करावा, असे त्यांनी सुचवले. अंकातील सर्व मजकूर एकट्यानेच लिहून काढण्याचे आव्हान होते. प्रत्यक्ष कामाचे स्वरूप ठरल्यानंतर महाराष्ट्राच्या वेगवेगळ्या भागांना भेटी दिल्या. जिथून मध्य प्रदेशाची हद्द दिसते, अशा वरूड तालुक्यातल्या सातपुडा पर्वताच्या पायथ्याशी असलेल्या गावांपासून ते नेहमीच दुष्काळ सोसणार्‍या माणदेशातल्या अनेक गावांपर्यंत या निमित्ताने फिरता आले. 

४५-४६ अंशापर्यंत तडकलेल्या चढत्या भाजणीच्या उन्हात जगण्याचा संघर्ष करणार्‍या रयतेच्या कहाण्यांचा दाह  शरीर-मनाला चटके देणाराच होता. दुष्काळ सोसणार्‍या आणि दुष्काळाशी दोन हात करणार्‍यांशी यानिमित्ताने संवाद साधता आला.

.............................................................................................................................................

अधिक माहितीसाठी क्लिक करा -

https://tinyurl.com/y2756e25

.............................................................................................................................................

मराठवाड्यातल्या मंठा, केज, धारूर, भूम, परांडा; विदर्भातल्या लोणार, बुलढाणा, रिसोड, वाशिम, यवतमाळ, अमरावती; माणदेशातल्या सांगोला, आटपाडी, माण, खटाव, जत आणि खानदेशातल्या पारवा, एरंडोल, धरणगाव, अमळनेर, चाळीसगाव अशा परिसरातल्या अनेक गावांना, तांडे-वाडी-वस्त्यांना भेटी देऊन दुष्काळाची दाहकता समजून घेतली. 

किती तरी गोष्टी नव्याने कळत गेल्या. यातूनच जाणिवा विस्तारतात, आकलनाच्या कक्षा रूंदावतात. समाज मन समजून घेण्याचा पैस वाढतो. असे अनुभव आपल्यालाही खूप काही नव्याने शिकवणारे असतात. आता पावसाने सुरुवात केलीय. अर्थात पाऊस पडला म्हणजे अचानक परिस्थिती बदलते असे होत नाही. आपण मात्र लगेच वेगळ्या परिवेषात जातो. झाडा-पानांवरून निथळणारा पाऊस आणि थंडगार वार्‍याचा स्पर्श यामुळे आधीच्या चटक्यांचा विसर पडू लागतो. एवढेच नाही तर पडत्या पावसात दुष्काळ हा शब्द उच्चारणेही अस्थानी वाटू लागते. पुढची भयाण चाहूल लागेपर्यंत तरी आपल्याला कशाचीच आच लागत नाही. तसे होऊ नये. पर्जन्याआधीची पिडा समजून घ्यावी एवढेच म्हणणे आहे.

.............................................................................................................................................

लेखक आसाराम लोमटे साहित्य अकादमी पुरस्कार विजेते कथाकार आहेत.

aasaramlomte@gmail.com

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

.............................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

.............................................................................................................................................

Post Comment

अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

भालचंद्र कांगो नावाचं ‘झाड’!
ज्या क्षेत्रामध्ये विकासाची पाळेमुळे आहेत, अशा सर्व क्षेत्रांबाबत अर्थसंकल्पातल्या तरतुदी अतिशय किरकोळ आहेत
अलीकडे माझा निद्रानाश कमी झाल्यामुळे मला स्वप्न पडलंच की, मी अध्यक्ष झालो!
शारीर प्रेम न करता शार्लट आणि शॉचे प्रेम ४५ वर्षे टिकले आणि दोघांनीही असंख्य अफेअर्स करूनही सार्त्र आणि सीमोनचे प्रेम ५४ वर्षे टिकले! (पूर्वार्ध)
प्रेम हा या जगातील एकमेव धर्म आहे की नाही, माहीत नाही. पण ते एक विराट आणि जिवंत असे ‘नाट्य’ नक्कीच आहे... (उत्तरार्ध)

सदरे

सुनील तांबे
परिमल माया सुधाकर
निखिल वागळे
संजय पवार
अमोल उदगीरकर

इतर लेख

भालचंद्र कांगो नावाचं ‘झाड’!

भालचंद्र म्हातारा होऊ शकतो, याच्यावर माझा विश्वास नाही. तो मनाने कायम तरुण राहणार आहे. भालचंद्र राजकारणी आहे, आणि एक ‘सुसंस्कृत माणूस’ही आहे. भालचंद्र डावीकडे गेला हे चांगलंच झालं. नुसताच डावीकडे गेला नाही, तर चार-साडेचार दशकं एकनिष्ठ राहिला. त्यानं त्या निष्ठांशी कुठे प्रतारणा केली नाही, व्यभिचारी वृत्ती कधी दाखवली नाही. भालचंद्रकडे मी एक शांतपणे तेवणारी ज्योत म्हणून बघतो. आमची ही आशेची ज्योत आहे.......

ज्या क्षेत्रामध्ये विकासाची पाळेमुळे आहेत, अशा सर्व क्षेत्रांबाबत अर्थसंकल्पातल्या तरतुदी अतिशय किरकोळ आहेत

विकास ही एक गतिमान प्रक्रिया आहे. गेल्या वर्षी आपण काय संकल्प केले, ते किती वास्तववादी होते, ते जर खूप महत्त्वाचे असूनही सिद्धीस जाऊ शकले नसतील, तर आपण काय धोरणात्मक बदल करायला हवे आहेत? बदलत्या जागतिक परिस्थितीमुळे त्यातले काही अनाठायी झाले असतील का? असा विचार करून प्रत्येक पुढील अर्थसंकल्पाकडे वाटचाल करता आली, तर आपल्यालाच आपली वाट नीट सापडेल. नाही तर अशा परिस्थितीत आपण केवळ ‘विकसित भारत’च्या घोषणा देत राहू!.......

अलीकडे माझा निद्रानाश कमी झाल्यामुळे मला स्वप्न पडलंच की, मी अध्यक्ष झालो!

पहिली घोषणा मी अशी केली : माझं अध्यक्षपदाच वर्ष हे आत्मपरीक्षणाच वर्ष असेल. दुसरं असं ठरवलं की, येत्या वर्षभरात मी सरकारकडे मराठी साहित्यासाठी काहीही मागणार नाही. त्याच सुमाराला मराठीला ‘अभिजात भाषे’चा दर्जा मिळाला म्हणून सरकारसकट कुणाचेही आभार मानणार नाही. कारण हजार वर्षांच्या लिखित साहित्याची परंपरा असलेली भाषा ‘अभिजात’ आहेच, हे सांगायला सध्याच्या राज्य आणि केंद्र सरकारांची गरज नाही.......

शारीर प्रेम न करता शार्लट आणि शॉचे प्रेम ४५ वर्षे टिकले आणि दोघांनीही असंख्य अफेअर्स करूनही सार्त्र आणि सीमोनचे प्रेम ५४ वर्षे टिकले! (पूर्वार्ध)

किटीवर निरतिशय प्रेम असताना लेव्हिन आनाचे पोर्ट्रेट बघून हादरून गेला. तिला बघितल्यावर, तिची अमर्याद ग्रेस त्याला हलवून गेली. आनाला कुठले तरी सत्य स्पर्शून गेले आहे, हे त्याला जाणवले. आनाबद्दल त्याच्या मनात भावना तयार व्हायला लागल्या. त्याला एकदम किटीची आठवण आली. त्याला गिल्टी वाटू लागले. ही सौंदर्याची ताकद! शारीरिक आणि भावनिक आणि तात्त्विक सौंदर्य समोर आले की, काहीतरी विलक्षण घडू लागते.......

प्रेम हा या जगातील एकमेव धर्म आहे की नाही, माहीत नाही. पण ते एक विराट आणि जिवंत असे ‘नाट्य’ नक्कीच आहे... (उत्तरार्ध)

प्रेम हे प्रकाशासारखे आहे. कशावर तरी पडल्याशिवाय प्रकाश दिसत नाही. ज्यावर पडेल त्याचा काहीतरी गुणधर्म प्रकाश घेतो. आनाच्या व्यक्तित्वावरून परावर्तित होताना प्रेम तिच्या व्यक्तित्वाचा रंग घेते. किटीवरून परावर्तित होताना प्रेम तिचा रंग घेते. प्रत्येक व्यक्तीचे प्रेम करणे वेगळे. प्रत्येक व्यक्तीचे प्रेमाच्या तहानेने व्याकूळ होणे वेगळे. आपण प्रेमाच्या जातीमध्ये रमण्यापेक्षा प्रेमामध्ये रमून जावे.......

‘आप’ आणि ‘काँग्रेस’ला धडा शिकवणारा ‘भाजप’चा ‘दिल्ली-विजय’!

‘आप’ आणि काँग्रेस अशा दोघांनाही घेऊन केजरीवाल डुबले, असाच या निवडणुकीतील भाजपच्या विजयाचा अर्थ आहे. स्पष्ट सांगायचं तर ‘आप’च्या दारुण पराभवाची जबाबदारी केजरीवाल यांची एकट्याची आहे, म्हणूनच आता या पुढील राजकीय प्रवासाची फेरआखणी करताना केजरीवाल यांना बराच विचार करावा लागणार आहे. असाच कठोर इशारा मतदारांनी काँग्रेसलाही दिलेला आहे. राहुल गांधी यांना कठोर आत्मपरीक्षण करण्याची ही शेवटची संधी आहे.......

वाल्मीक धनंजय ही अपप्रवृत्ती कशी आकाराला आली आणि कशी मोठी झाली, हे कळले की, अनेक ठिकाणच्या अशा अपप्रवृत्तींचे रहस्य उलगडणे सोपे जाईल

देशात बदनाम झालेल्या बिहारपेक्षा वाईट स्थिती बीड जिल्ह्याची झाली आहे, असे सर्रास बोलले- लिहिले जात आहे. अर्थातच, अशा लोकांमुळे पूर्ण जिल्ह्याला बदनाम करणे योग्य नाही. त्याचप्रमाणे मराठा व वंजारी या दोन प्रमुख जातींमधील तेढही रंगवली जात आहे, पण अशा प्रकारच्या गुन्हेगारी कृत्यांचा संबंध विशिष्ट जातीशी जोडणे, हे केव्हाही चूकच आहे.......

मारुती चितमपल्ली - भगव्या लाटेतलं ‘हिरवं’ पद्म! 

वयाची नव्वदी पार केलेले चितमपल्ली हाडांमांसाचेच माणूस आहेत आणि त्यांनाही भावना, राग आणि लोभ आहेतच. मानवी जगण्यात उन्मळून पडावे, असे प्रसंग त्यांच्याही आयुष्यात काही कमी आले नाहीत. त्यातले काही इतर अनेकांप्रमाणे मलाही ठाऊक आहेत, मात्र त्याही प्रसंगात चितमपल्ली यांनी दाखवलेली शांत चित्तवृत्ती केवळ आणि केवळ ऋषीलाच शोभेशी आहे........

आपली शैक्षणिक धोरणे नेमकी कोणाच्या फायद्याची असतात? त्यांचा विद्यार्थ्यांवर, त्यांच्या भवितव्यावर आणि एकूण कौशल्य आधारित मनुष्यबळावर काय परिणाम होऊ शकतो?

परीक्षा का घ्यायच्या? कशा घ्यायच्या? किती घ्यायच्या? त्यातून विद्यार्थ्यांनी काय मिळवणे गरजेचे आहे? याची स्पष्टता असणे शिक्षक, विद्यार्थी, पालक, समाज अशा सर्वांसाठीच महत्त्वाचे आहे. शिक्षण का घ्यायचे? अभ्यास का करायचा? परीक्षा का असतात? त्यात अभ्यास करून यश मिळवल्याने काय होतं? हे विद्यार्थ्यांना, पालकांना आणि शिक्षकांना जसे माहीत असणे जरुरी आहे.......

प्रश्न कॅनडाचे पंतप्रधान जस्टीन ट्रुडो तोंडावर आपटतात की काय याचा नाही. प्रश्न आहे, आपण आणि आपली लोकशाही सतत दात पाडून घेणार की काय, हा...

३० जानेवारीला भारताच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने, उलट कॅनडाच भारताच्या अंतर्गत कारभारात हस्तक्षेप करत असल्याचा आरोप केला आहे. पण याचे आपल्या माध्यमांना काय? त्यांनी अपमाहिती मोहिमेबद्दल जे म्हटले गेले, ते हत्याप्रकरणाशी जोडून टाकले. त्यांच्या बातम्यांचे मथळे पाहता कोणासही असे वाटावे की, या अहवालाने ट्रुडोंचे तोंड फोडले. भारताला निर्दोषत्वाचे प्रमाणपत्र मिळाले. प्रोपगंडा चालतो तो असा. अर्धसत्ये आणि अपमाहितीवर.......

© 2025 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.