क्लेमेंट फावाले : मुंबई विद्यापीठाच्या ‘आंतरराष्ट्रीय शिक्षणाचा अॅम्बेसेडर’!
पडघम - सांस्कृतिक
ऋषिकेश पाटील
  • क्लेमेंट फावाले
  • Wed , 21 November 2018
  • पडघम सांस्कृतिक क्लेमेंट फावाले मुंबई विद्यापीठ

दररोजच्या वर्णभेदाला आणि तिरस्काराला सामोऱ्या जाणाऱ्या क्लेमेंट फावाले या नायजेरीयन विद्यार्थ्यानं स्वप्नातही कल्पना केली नव्हती की, तो पुढे जाऊन मुंबई विद्यापीठाच्या ‘आंतरराष्ट्रीय शिक्षणाचा अॅम्बेसेडर’ होईल! या अनोख्या प्रवासाबद्दल त्याच्याकडून जाणून घेण्यासाठी मी त्याची मुंबई विद्यापीठात जाऊन मुलाखत घेतली.   

क्लेमेंट फावाले हा नायजेरीयन विद्यार्थी २०१३ मध्ये मुंबईत बी.ए. इकॉनॉमिक्स शिकण्यासाठी आला. त्यानं आर.डी. नॅशनल कॉलेज (वांद्रे) येथे प्रवेश घेतला आणि त्याच्या मुंबईतल्या प्रवासाला सुरुवात झाली. मुंबईत सगळ्यांना सतावणारी समस्या क्लेमेंटलाही भेडसावत होती आणि ती म्हणजे जागेची. घरांचं अवास्तव भाडं, त्यात विद्यार्थ्यांना घर मिळताना होणारा त्रास आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे आफ्रिकन लोकांबाबत आपल्या समाजाच्या मनात असलेला पूर्वग्रह. या सर्व कारणांमुळे क्लेमेंटला घर मिळताना प्रचंड त्रास झाला. त्यानं मुंबई उपनगर अक्षरशः पिंजून काढलं. घरमालकांचे टोमणे, आक्षेपार्ह हातवारे, हे सर्व सहन करत शेवटी दीड महिन्यांनी त्याला वसईत घर मिळालं.

एक अडथळा दूर झाला खरा, पण त्याहून भयानक सामाजिक स्तरावरच्या समस्यांना पुढे तोंड द्यायचं होतं. त्याला लोकलमधून प्रवास करायचा होता; बस, रिक्षा, टॅक्सीतून फिरायचं होतं, सार्वजनिक ठिकाणी जायचं होतं. या सगळ्या गोष्टी आपल्यासाठी अतिशय साध्या आणि सामान्य असल्या तरी एका आफ्रिकन विद्यार्थ्यासाठी मानसिक त्रास होण्याची माध्यमं होती. आणि मुख्य म्हणजे याची क्लेमेंटला त्या कोवळ्या वयात जराही कल्पना नव्हती.

विरार ते वांद्रे या प्रवासातले लोकलमधले किस्से तो मला सांगत होता... कशा प्रकारे लोक त्याच्याकडे संशयित नजरेनं सारखे बघत राहायचे. तो लोकलमध्ये घुसल्यावर आई-बहिणी आपल्या मुला-बाळांना जवळ घ्यायच्या, लोक तो जवळ आल्यावर उठून बाजूला सरकून बसायचे. त्याला अक्षरशः एखाद्या अस्पृश्य माणसाप्रमाणे वागणूक मिळायची. शेअर-रिक्षामध्ये तर तो चढल्यावर लोक उतरून जायचे. बसमध्येही लोक जागा बदलून घ्यायचे किंवा जागा नसलीच तर चक्क पूर्ण प्रवास उभे राहून करायचे. हे सगळे अनुभव एका १८ वर्षांच्या परदेशी मुलासाठी किती तरी भयानक होते!

क्लेमेंटला कॉलेजमध्येही सुरुवातीला लोकांनी ‘हाडतहुडुत’ केलं. त्याला ‘कालिया’, ‘काळू’, ‘माकड’ आणि बरीच विकृत वर्णभेदी टोपणनावंही देण्यात आली. नंतर–नंतर तर या टोपणनावांचा त्रास एवढा वाढला की, त्यानंही प्रतिकार करायला सुरुवात केली. पण थोड्याच दिवसांत त्याला कळून चुकलं की, या प्रतिकाराला काहीच अर्थ नव्हता. कारण लोक त्याला चिडलेलं पाहून अजून त्रास देऊ लागले. तो सांगतो की, तो काळ त्याच्यासाठी सगळ्यात खडतर होता. रात्र-रात्रभर त्याला झोप लागायची नाही आणि अभ्यासातही त्याचं मन लागायचं नाही.

या काळात त्याच्या भावानं त्याची खूप मदत केली. त्याला मानसिक आधार दिला आणि या अवघड प्रसंगातून त्याला मार्ग दाखवला. क्लेमेंटनं परिस्थिती शांततेनं हाताळायला सुरुवात केली. त्यानं  लोकांना प्रतिकार करणं थांबवलं नाही, पण त्यांच्यावर न चिडता त्यांना रोखण्यासाठी अनेक युक्त्या वापरल्या.

लोकलमध्ये बसल्यावर उठून जाणाऱ्या प्रवाशांना तो उपहासात्मक ‘थँक यू’ म्हणू लागला आणि त्यांचा जागेवर जाऊन आरामात बसू लागला. रिक्षात क्लेमेंट बसल्यावर ज्या लोकांना त्रास व्हायचा आणि जे उठून जायचे, त्यांना तो स्वतः पैसे देऊन सांगायचा की, दुसऱ्या रिक्षात जाऊन बसा. कॉलेजमधल्या त्रासदायक विद्यार्थ्यांकडे तो दुर्लक्ष, प्रसंगी त्यांना शांतपणे समजावू लागला. याचे परिणामही त्याला लगेच दिसू लागले. त्याच्या नैराश्येचं रूपांतर आत्मविश्वासामध्ये झालं… आणि त्याच आत्मविश्वासामुळे त्याची अभ्यासातही प्रगती होऊ लागली. तो चांगल्या मार्कांनी पदवीधर झाला.

त्याचं म्हणणं होतं की, कॉलेज आणि एकूणच समाजात लोकांना संभाषण सुरू करण्यात समस्या जाणवते. संभाषण सुरू करण्यासाठी बरेच जण उपहास, टिंगल-टवाळी, मस्करी हे मार्ग अवलंबतात आणि तिथेच भेदभाव सुरू होतो. क्लेमेंट म्हणतो की, परदेशी विद्यार्थ्यांसोबत संभाषणातली सगळ्यात मोठी अडचण हीच आहे.

क्लेमेंटसाठी मुंबई विद्यापीठातून एम.ए. राजकारण आणि समाजकारणाचं शिक्षण घेणं हा एक सुखद अनुभव होता. त्याच्या म्हणण्याप्रमाणे विद्यापीठात बाकी शहराच्या तुलनेत फारच कमी भेदभाव करण्यात आला. सगळ्यांनी त्याला आपल्यात सामावून घेतलं. त्याची प्रश्न विचारण्याची व सतत जाणून घ्यायची वृत्ती शिक्षकांना आवडली आणि तो अल्पावधीतच त्या विभागात सगळ्यांचा आवडता झाला.

सहन करण्याची तसंच अन्यायाला विरोध करण्याची शक्ती, अतोनात मेहनत घेण्याची तयारी आणि दुर्दम्य इच्छाशक्ती यांच्या जोरावर आज तो मुंबई विद्यापीठाच्या आंतरराष्ट्रीय शिक्षणाचा अॅम्बेसेडर आहे. तो या उपलब्धीत सगळ्यांना सामील करू इच्छितो. “माझ्या भावाबरोबरच माझ्या भारतीय मित्रांचा, तसंच प्राध्यापकांचाही माझ्या गेल्या चार-पाच वर्षांच्या जडणघडणीत मोलाचा वाटा आहे,” हे सांगायलाही तो विसरत नाही.

“जगाविरुद्ध चिडून, आक्रमक संघर्ष करून काहीच फायदा नाही. त्यांना उलट तुम्ही कारणच द्याल, तुमचा तिरस्कार करायला. त्यापेक्षा शांततेनं, चलाखीनं या प्रवृत्तींचा विरोध करणंच जास्त परिणामकारक आहे,” हे शब्द होते क्लेमेंटचे… अशा एका २३ वर्षीय मुलाचे ज्याने भारतात येऊन खूप त्रास सहन केला, कारणाविना मार खाल्ला...

आजच्या असहिष्णू युगात क्लेमेंटसारख्यांचं अस्तित्व खूप महत्त्वाचं आहे. त्याच्या बोलण्यातली, वागण्यातली आणि जगाकडे बघण्याच्या दृष्टीतली परिपक्वता खरंच अनुकरणीय आहे.

“दुसऱ्याच्या रंगाचा, त्यांच्या संस्कृतीचा, धर्माचा आदर करण्याची भावना प्रत्येकात जोपासली गेली तरच अशा सामाजिक विकृतींपासून आपली खरोखरच सुटका होईल,” असं म्हणताना तो थोडासा भावूकही झाला, पण लगेचच त्यानं चेहऱ्यावर स्मितहास्य आणलं आणि वर्गात जाण्यासाठी त्यानं माझी रजा घेतली…

महात्मा गांधींना दक्षिण आफ्रिकेमध्ये वर्णद्वेषी वागणूक मिळाली. त्याविरुद्ध त्यांनी शांततेनं लढा दिला आणि तिथल्या सामान्य जनतेसमोर एक आदर्श ठेवला. त्याच महात्मा गांधींच्या देशात आज एक परदेशी नागरिक वर्णद्वेषाविरुद्ध लढा देत आहे याहून लाजीरवाणी गोष्ट ती कुठली असावी?  एक-दोघांच्या गुन्ह्यांमुळे संपूर्ण समाजालाच वाळीत टाकण्याची प्रथा आपल्या देशात कधी संपणार?

या दोन तासांच्या मुलाखतीतून शिकण्यासारखं बरंच काही मिळालं आणि आपलं बाह्य रूप किती क्षुल्लक आहे, याचीही प्रचीती आली.

.............................................................................................................................................

‘बापलेकी’ या मौज प्रकाशन गृहाच्या पुस्तकाच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी क्लिक करा -

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

.............................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

.............................................................................................................................................

Post Comment

Gamma Pailvan

Mon , 26 November 2018

ऋषिकेश पाटील, तुम्हाला आपलं बाह्य रूप किती क्षुल्लक आहे, याचीही प्रचीती आली.....? म्हणजे नेमकं काय? माझं बाह्य रूप आजिबात क्षुल्लक नाही. मी स्वत:ला या सरसकटीकरणातून वगळंत आहे. बाकी, क्लेमंटला आलेले अनुभव अनुचित होते याच्याशी सहमत आहे. पण हे अनुभव का आले त्याच्यामागील कारण वेगळंच आहे. क्लेमंटसारख्या दिसणाऱ्या नायजेरियन लोकांनी ड्रगचा धंदा करून उच्छाद मांडला आहे. त्याची शिक्षा बिचाऱ्या क्लेमंटास भोगावी लागली, याचा खेद आहे. आपला नम्र, -गामा पैलवान


vijaya patil

Fri , 23 November 2018

changala lekh aavadala.


अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

एक डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा ‘तलवार’ म्हणून वापर करून प्रतिस्पर्ध्यावर वार करत आहे, तर दुसरा आपल्या बचावाकरता त्यांचाच ‘ढाल’ म्हणून उपयोग करत आहे…

डॉ. आंबेडकर काँग्रेसच्या, म. गांधींच्या विरोधात होते, हे सत्य आहे. त्यांनी अनेकदा म. गांधी, पं. नेहरू, सरदार पटेल यांच्यावर सार्वजनिक भाषणांमधून, मुलाखतींतून, आपल्या साप्ताहिकातून आणि ‘काँग्रेस आणि गांधी यांनी अस्पृश्यांसाठी काय केले?’ या आपल्या ग्रंथातून टीका केली. ते गांधींना ‘महात्मा’ मानायलादेखील तयार नव्हते, पण हा त्यांच्या राजकीय डावपेचांचा एक भाग होता. त्यांच्यात वैचारिक आणि राजकीय ‘मतभेद’ जरूर होते, पण.......

सर्वोच्च न्यायालयाचा ‘उपवर्गीकरणा’चा निवाडा सामाजिक न्यायाच्या मूलभूत कल्पनेला अधोरेखित करतो, कारण तो प्रत्येक जातीच्या परस्परांहून भिन्न असलेल्या सामाजिक वास्तवाचा विचार करतो

हा निकाल घटनात्मक उपेक्षित व वंचित घटकांपर्यंत सामाजिक न्याय पोहोचवण्याची खात्री देतो. उप-वर्गीकरणाची ही कल्पना डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या बंधुता व मैत्री या तत्त्वांशी सुसंगत आहे. त्यात अनुसूचित जातींमधील सहकार्य व परस्पर आदर यांची गरज अधोरेखित करण्यात आली आहे. तथापि वर्णव्यवस्था आणि क्रीमी लेअर यांच्यावर केलेले भाष्य, हे या निकालाची व्याप्ती वाढवणारे आहे.......

‘त्या’ निवडणुकीत हिंदुत्ववादी आंबेडकरांचा प्रचार करत होते की, संघाचे लोक त्यांचे ‘पन्नाप्रमुख’ होते? तेही आंबेडकरांच्या विरोधातच होते की!

हिंदुत्ववाद्यांनीही आंबेडकरांविरोधात उमेदवार दिले होते. त्यांच्या पराभवात हिंदुत्ववाद्यांचाही मोठा हात होता. हिंदुत्ववाद्यांनी तेव्हा आंबेडकरांच्या वाटेत अडथळे आणले नसते, तर काँग्रेसविरोधातील मते आंबेडकरांकडे वळली असती. त्यांचा विजय झाला असता, असे स्पष्टपणे म्हणता येईल. पण हे आपण आजच्या संदर्भात म्हणतो आहोत. तेव्हाचे त्या निवडणुकीचे संदर्भ वेगळे होते, वातावरण वेगळे होते आणि राजकीय पर्यावरणही भिन्न होते.......

विनय हर्डीकर एकीकडे, विचारांची खोली व व्याप्ती आणि दुसरीकडे, मनोवेधक, रोचक शैली यांचे संतुलन राखून त्या व्यक्तीच्या सारतत्त्वाचा शोध घेत असतात...

चार मितींत एकसमायावेच्छेदे संचार केल्यामुळे व्यक्तीच्या दृष्टीकोनातून त्यांची स्वतःची उत्क्रांती त्यांना पाहता येते आणि महाराष्ट्राचा-भारताचा विकास आणि अधोगती. विचारसरणीकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे, विचार-कल्पनांचे महत्त्व न ओळखल्यामुळे व्यक्ती-संस्था-समाज यांत झिरपत जाणारा सुमारपणा, आणि बथ्थडीकरण वाढत शेवटी साऱ्या समाजाची होणारी अधोगती, या महत्त्वाच्या आशयसूत्राचे परिशीलन त्यांना करता येते.......