वसंत गुर्जरानंतर ‘मला(ही) भेटले गांधीजी’!

वसंत दत्तात्रेय गुर्जर नावाच्या बॉम्बे पोर्ट ट्रस्टच्या कर्मचाऱ्याला

गांधीजी भेटले. गुर्जर कवी असल्यानं त्यांनी ही भेट

‘गांधी मला भेटला’ या शीर्षकानं कवितेतून मांडली.

त्यांच्या चळवळ्या मित्रांनी ती ‘पोस्टर पोएट्री’ म्हणून छापली.

पुढे बँकेच्या वार्षिकात छापण्याचा मोह वार्षिकाच्या

संपादकांना झाला. बँकेच्या कर्मचाऱ्यांनी ही ‘गंमत’ 

वाचून बाजूला ठेवली. पण राष्ट्रवादी म्हणजे

हिंदू राष्ट्रवादी संघटनेला गांधींना असं एकेरीत संबोधणं

अशिष्ट वाटलं! गांधी ‘विचार’ न पटणाऱ्यांचा हा गांधी आदर

थेट कोर्टात गेला. अगदी सुप्रीम कोर्टात गेला. यात बरीच

वर्षं गेली. सुप्रीम कोर्टालाही या गुर्जर (आडनावाच्या) कवीचा

हा काव्यप्रताप अशिष्ट वाटला. राष्ट्रपिता असा एकेरीत आणाल

तर खबरदार वगैरे म्हणत दम दिला. कवी असला तरी बॉम्बे पोर्ट ट्रस्टचा

कर्मचारी असल्यानं कवी आणि संपादक आधीच माफी मागून

मोकळे झाले होते. निव्वळ दमबाजीवर कोर्टप्रकरण संपलं.

तेव्हा कवी आणि संपादकांच्या खांद्यांवर हात टाकून कोर्टातून

बाहेर पडताना मी गांधीजींना पाहिलं होतं.

...............................................................................................................................................................

या पुस्तकाच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी क्लिक करा -

...............................................................................................................................................................

त्यानंतर थेट ते मला काल स्वत:च्या १५०व्या वाढदिवशी

राजघाटावर दिसले. राजघाटावरच्या सन्माननीय गर्दीपासून

दूर बसलेले ते मला दिसले. मी जवळ गेलो. १५० वर्षाचा वड

दिसावा तसे दिसले. शेजारी बसत मी म्हटलं, ओळखलंच नाही

तुम्हाला! तुमचा तो प्रसिद्ध चष्मा नाही डोळ्यांवर. डोळ्यांवर

हाताची सावली धरत, मला निरखून बघत, हसून म्हणाले,

‘स्वच्छ भारत’ योजनेसाठी घेऊन गेले. माहीत नाही का तुला?

वर मिश्किलपणे म्हणाले, पंचा नेला नाही धुवायला हे माझं नशीब!

१५०व्या वाढदिवसाच्या शुभेच्छा! मी म्हटलं. त्यावर

पुन्हा हसून ते म्हणाले, वाढदिवस शरीराचा. आपल्याला कसलं

आलंय वय मित्रा! आजच्या दिवसापुरतं शरीर उधार घेतलंय

शोभायात्रेतल्या एकाकडून. बाकी आत्मा भटकाच. पितृपक्ष चालू

असून आणि हिंदू राष्ट्रवाल्यांचं राज्य असून नुस्ती फुलं वाहताहेत.

कुणीच एक ‘फळ’ म्हणून ठेवत नाही समाधीवर.

मी म्हणालो, कावळ्याच्या शरीरात शिरून जेवून घ्या पोटभर.

त्यावर गांधी म्हणाले, ही कल्पना वाईट नाही. पण आज भूक नाही.

भूक नाही? वाढदिवसाला? केक आणू? थोडेसे वैतागून म्हणाले, तो तर

मी १५ ऑगस्ट ४७लाही खाल्ला नाही. ते तिकडे शेतकरी आलेत

मागण्या घेऊन. तर तिथला बंदोबस्त पाहून मला वाटलं, हे भारत

सरकारचे आहेत का ब्रिटिश सोल्जर? नि:शस्त्र, शांततापूर्ण, सत्याग्रह

करणाऱ्यांना असे बॅरिकेड लावून अडवलं. का? तर माझ्या वाढदिवसाचे

हे सरकारी सोहळे चाललेत त्याला डाग लागू नये. म्हणून त्यांना

राजधानीत येऊनच दिलं नाही. अरे ब्रिटिशसुद्धा चर्चेसाठी आम्हाला

इंग्लंडात बोलवत आणि या देशाचा शेतकरी देशाच्या राजधानीत येऊ

शकत नाही, स्वातंत्र्यानंतर सत्तराव्या वर्षांत? तुला सांगतो, जगातलं

कुठलंही सरकार, असं बळाचा वापरत करतं ते मला शक्तीमान न वाटता

भेकडे, भेदरट वाटतं. बिनचष्म्याच्या डोळ्यात अंगार पेटला.

गांधीजींना घेऊन मी महाराष्ट्र सदनात जायचा विचार करत होतो.

ते म्हणाले, हरकत नाही. पण मी जरा दुसरं शरीर बघतो. असं

 म्हणून काही क्षणात ते एका म्हातारीच्या शरीरानं आले आणि म्हणाले,

चल! खादीच्या साडीतली कस्तुरबाच वाटली मला. तसं म्हटलं तर गाधी

सुखावून म्हणाले, बा म्हणत असेल मेल्यावर तरी सोडा मला! सदनाचं

वैभव बघून गांधी म्हणाले, श्रीमंत महाराष्ट्र सदन!

जेवणानंतर यमुनातीरी मूळ अवतारात येत म्हणाले, अरे ते

‘मी नथुराम बोलतोय’ नाटकाचे प्रयोग चालू आहेत का महाराष्ट्रात?

नाटकाचे प्रयोग थांबलेत, पण ‘नथुरामां’चे प्रयोग चालू आहेत.

ते दाभोलकर, पानसरे, कलबुर्गी, गौरी लंकेशबद्दल माहितीच असेल

तुम्हाला. खिन्न होऊन गांधी म्हणाले, मला वाटलं विचार विरोध

माणूस मारून करायचा ते माझ्यानंतर संपेल. स्वतंत्र देशात, लोक

अधिक अभ्यासू, प्रगल्भ आणि सहिष्णू होतील. नाही. त्यांना तोडत

मी म्हणालो, उलट तुम्हाला मारणारी विचारसरणी आता अधिक

आक्रमक व हिंसक झालीय. ‘अहिंसा’ हा विनोदाचा विषय झालाय.

रक्ताची तहान लागलीय देशात सध्या.

‘स्वच्छ भारता’साठी माझा चष्मा नेला तेव्हा मला वाटलं होतं,

ते निव्वळ रस्ते, इमारती, नाही तर दृष्टीही स्वच्छ करून घेतील.

त्या कुणा हिंदी विडंबन कवीनं चांगलं वर्णन केलं त्या चष्म्याचं-

जहाँ स्वच्छ है वहाँ भारत नहीं, जहाँ भारत हे वहाँ स्वच्छ नाही.

गांधी पुन्हा बोलू लागले-

गांधी घराण्याचा उद्धार होतो तेव्हा मला हसू येतं रे! गांधी जरा

सैलावत म्हणाले, म्हणजे बघ, इंदिरेला फिरोज आवडला. तिला लग्नच

करायचं होतं. पण जवाहरला ते पसंत नव्हतं! शेवटी मी समजावलं त्याला.

आणखी एक केलं मी. फिरोज दारूवालाचं, फिरोज गांधी केलं. अशी

ती नेहरूची गांधी झाली. आजच्या मुलींसारखी ‘इंदिरा नेहरू’ किंवा

‘इंदिरा नेहरू-गांधी’ असं लावायची पद्धत नव्हती तेव्हा. असं ते गांधी

कुटुंब तयार झालं. माझं स्वत:चं कुटुंब सत्तेत नाहीच! आणि त्या

जवाहरवर किती राग तो! त्याचं नामोनिशाण पुसायला निघालेत माझा

आणि वल्लभभाईंचा जयजयकार करत. म्हणजे यांना ना इतिहास कळाला

ना नेहरू, गांधी, पटेल.

नंतर माझ्या खांद्यावर हात ठेवत म्हणाले, बरं तुला एक

सांगतो. आपण भेटलो, बोललो यावर त्या वसंतासारखी

कविता वगैरे लिहू नकोस. लिहिलीस तरी आन्नासारखा

एकेरीत उल्लेख करू नको. दिवस वाईट आहेत. एका रात्रीत

मला नोटेसकट नाहीसं केलं तर तुझं काय करतील!

त्या रात्री काय वाटलं तुम्हाला? मी उत्साहात येत विचारलं

नोटबंदीवर मला काय वाटणार? माझ्या इच्छेनं काही होतं?

नोटेवर मी आलो तेव्हा मला वाटलं आपण ती राणी, पंचम जॉर्ज

वगैरेसारखं चलनावर यायला हा लढा दिला होता? काळा पैसा

आणि मी दोघं एकत्रच बाद होणार होतो. प्रत्यक्षात मी एकटाच

बाद झालो. मिळेल त्या दारानं काळा पैसा दोन हजाराची गुलाबी

साडी नेसून पुन्हा नाचायला लागला की! आता गुजरात आणि

वर्धा इथं दारूबंदी आहे, हे सांगताच लोक गालात हसतात. यातच

सगळं आलं. ‘सत्य’ ही फारच कठीण गोष्ट आहे. माझ्या विचारांचा

पाया त्यात आहे. असा चष्मा, भजनं, झाडू आणि घोषणांत नाही.

पण आता वर्षभर तुमचा १५०वा वाढदिवस साजरा होणार आहे

शिवाय त्यातच निवडणुकाही येताहेत. आता दोन्ही प्रमुख पक्षांनी

तुम्हाला ताब्यात घेतलंय. सेवाग्रामात काय घडलं पाहिलंच असेल

तुम्ही. सत्ताधाऱ्यांचं म्हणणं आहे, तुम्ही राष्ट्रपिता आहात. तुमच्यावर

केवळ काँग्रेसची मालकी नाही. गांधी विचार सर्वांचा आहे. उलट

सत्ता गेल्यावर काँग्रेसला गांधी नि सेवाग्राम आठवलंय.

यावर एक दीर्घ श्वास सोडत गांधी म्हणाले, सेवाग्राम, ठिकठिकाणची

गांधी भवनं आणि खादीतले गांधीवादी यांना काही लोक ‘गांधींच्या

विधवा’ म्हणतात ते बरोबर आहे. वास्तू, वस्तू यात मी नाही. मला

तिथून बाहेर काढून दूरवर पोहचवणं अभिप्रेत होतं, आहे.

हे आजचे सत्ताधारी मला राष्ट्रपिता म्हणून माझे विचार

सर्वांचे म्हणतात, तेव्हा मला जरा दचकायला होतं. कारण परवा

तीन दिवस मी भागवतांना ऐकलंय! काय म्हणता? मी आश्चर्यानं

विचारलं. एका स्वयंसेवकाच्या शरीरात शिरलो आणि बसलो!

जिथं जायचं तर स्वयंसेवकाचेच शरीर लागणार होतं. कारण तीन

दिवस मुकाट बसायचं तर ते त्यातूनच जमणार होतं!

आता मला सांग हे लोक म्हणतात माझा विचार अंगीकारणार.

पण त्या कार्यक्रमात ते भागवत म्हणाले गुरुजींचं विचारधन

संपादित करून पुनर्प्रकाशित करणार! म्हणजे हे गुरुजींचे विचार

दुरुस्त करणार! मला नाही पटलं ते. गुरू असला तरी तो गुण-

दोषासह स्वीकारावा. उद्या माझे सत्याचे, ब्रह्मचर्याचे प्रयोग

कुणी संपादित करून मला ‘बेदाम’ दाखवायचा प्रयत्न केला तर

मला नाही चालणार! आणि माझ्या कुणा शिष्यानं असं दुरुस्त

करायचा प्रयत्न केला तर तो शिष्य कसला, तो ‘सत्याचा’ मारेकरी

वाटेल मला. त्यामुळे ‘संघ’ मला आपलंसं करायचा प्रयत्नो करतो

तेव्हा मला माहीत असतं, मी जवळ करायला ठीक, पचायला कठीण.

तसंही त्यांना सोयीचं तेवढं घ्यायची सवय आहेच. जसा निव्वळ चष्मा!

मग हे तुम्ही सगळं भागवतांना सांगितलं का नाही बाजूला घेऊन?

वेड्या! मी स्वयंसेवकाच्या शरीरात होतो आणि संघात प्रश्न विचारत

नाहीत! आम्ही दोघांनी एकमेकांना टाळी दिली.

हळूहळू रात्र होत गेली. मला भूक लागली. गांधी रात्री फळं नी दूध

यावर आजही राहतात. मी म्हटलं आत्म्याला भूक लागते?

ते म्हणाले, शरीराला लागते आणि मी शरीरं वापरतो.

मध्यंतरी मी काही मुसलमान आणि दलितांच्या शरीरातून

वावरलो आणि अमानुषपणा काय असतो हे अनुभवलं.

आजही तोच विद्वेष, तीच वर्चस्ववादी मानसिकता आणि

काय ते देशद्रोही आणि नक्षलवादी वगैरे. तो सगळा

हैदोस बघून, अनुभवून वाटलं भगतसिंगाचं शरीर घेऊन

पार्लमेंटच उडवावं! तुला सांगतो डॉ. आंबेडकर हा माझ्यापेक्षा

ग्रेट माणूस. त्यांनी ठरविल्याप्रमाणे ते हिंदू धर्मीय म्हणून

महानिर्वाणाला गेले नाहीत. त्यांनी बुद्ध धम्माचा जो स्वीकार

केला ना, त्यामुळे हा देश अखंड राहिला. हिंदुस्थानची गंगा जमनी

संस्कृती राहिली. सहिष्णूतेची, परिवर्तनाची परंपरा कायम राहिली.

हिंदू राष्ट्राचं विद्वेषी स्वप्न पाहणाऱ्यांना हे कळत नाही की जर का

बाबासाहेबांनी इस्लाम स्वीकारला असता तर आज या सर्वांना

पाकिस्तानी हिंदुस्थानात राहावं लागलं असतं. यांना काय कळणार

रे गांधी, नेहरू, पटेल, सुभाष, आंबेडकर आणि विवेकानंदही?

हे कुठल्या लढाईत होते? यांनी कसलं समर्पण दिलं?

शेवटी एका ठिकाणी टेकत म्हणाले, येत्या वर्षभरात मी लिहिलेलं

पाठ्यक्रमात बदल न करता आणून दाखवावं यांनी. राष्ट्रपिता म्हणे!

निरोपाच्या वेळी विचारलं, आता कुठे जाणार? पापणी लवायच्या

आत म्हणाले, पाकिस्तानात! माझ्या विचारांना तिकडेच जा म्हणतात

ना हल्ली! असं म्हणून झपाझपा ते दिसेनासे झाले.

...............................................................................................................................................................

गांधींविषयीच्या पुस्तकांच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी क्लिक करा -

http://www.booksnama.com/client/book_list

...............................................................................................................................................................

लेखक संजय पवार प्रसिद्ध नाटककार व पटकथाकार आहेत.

writingwala@gmail.com

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

.............................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

.............................................................................................................................................