अक्षरनामा : लेख

भारतीय जनतेने ‘एनडीए आघाडी’ला सत्ता दिली, पण तिचा हर्षोन्माद व्हावा, अशी दिली नाही आणि ‘इंडिया आघाडी’ला विरोधी पक्षात बसवले, पण हर्षोन्माद व्हावा, इतकी मोठी आघाडी दिली!

२०२४ची लोकसभा निवडणूक ही १९७७नंतरची सर्वांत महत्त्वाची निवडणूक आहे, असे प्रसिद्ध इतिहासकार रामचंद्र गुहा यांनी काही दिवसांपूर्वी लिहिले होते. ते ‘रायटिंग ऑन वॉल’ होते, हेही भारतीय जनतेने मोदींना स्पष्टपणे बजावले आहे. ते मोदी कितपत गांभीर्याने घेतात किंवा नाही, हे येत्या काही दिवसांत समजेलच. मोदी आणि भाजपनेते ‘चार सौ पार’चा जयघोष करत राहिले, पण भाजपला अपेक्षित बहुमतही मिळालेले नाही, हेही नसे थोडके.......

उमेद आणि आशावाद तर निदान दशक तरी पूर्ण करावं असा आहे, पण पुढचं पुढे... आजचा दिवस तर ‘साजरा’ करूया!

या काळात आम्ही आमच्या परीनं सतत ‘प्रवाहाविरुद्ध’ (Against The Current) पत्रकारिता करण्याचं काम करत आलो आहोत, यापुढेही जमेल तसे करत राहूच. अर्थात अशा प्रकारच्या पत्रकारितेला सध्याच्या काळात फारसं भवितव्य राहिलेलं नाही; यशाचं, कौतुकाचं आणि सहकार्याचं पाठबळही मिळत नाही, याची जाणीव असूनही आम्ही अजूनही आमच्या धारणेवर ठाम आहोत.......

या नव्या वर्षात करोनाकाळाच्या दु:खद आठवणी आणि इतिहासाचा काळा कोळसा उगाळत राहायचा की, ‘झेनोफोबिया’तून बाहेर पडण्याचा संकल्प करायचा?

‘झेनोफोबिया’ हा काही शारीरिक आजार नाही. तो काही गँगरीन वा कॅन्सर नाही. हा आपल्या मनाला, बुद्धीला आणि विचाराला झालेला आजार आहे. त्यामुळे आपला जीवच काय, तर शरीराचा कुठलाही अवयवही न गमावता, त्यावर मात करता येऊ शकते… अर्थात आपण ठरवलं तर. मागच्या वर्षांत जे ‘झेनोफोबिया’चे शिकार झालेले आहेत, त्यांना या नव्या वर्षांत त्यातून बाहेर येण्याचा संकल्प करता येईल.......

१६ रुपये ५० पैशांचं आज काय ‘मूल्य’ आहे? भाजीमंडईत पाव किलो भाजीसाठी किंवा एक वडापाव-कटिंग चहासाठी यापेक्षा नक्कीच जास्त ‘दाम’ मोजावे लागतात

निखळ वास्तव किंवा सत्य समजावून घेणं, हाही सध्याच्या अहमहमिकेच्या, सत्योत्तर सत्याच्या काळात एक प्रकारचा रिलीफ किंवा ‘क्वालिटी टाइम’ स्पेंड करण्यासारखंच आहे. चुकीची वा दिशाभूल करणारी माहिती, सतत कुणाचा तरी द्वेष किंवा अकारण भीती, यांपासून लांब राहणं आणि बॅलन्स्ड अ‍ॅप्रोच देणं म्हणजे आणखी वेगळं काय असतं? गेल्या पाच वर्षांत ‘अक्षरनामा’च्या माध्यमातून हेच आम्ही करत आहोत .......

आव्हानं केवळ भारतीय प्रसारमाध्यमांपुढेच नाहीत, तर आपल्या सगळ्यांच्या पुढे आहेत, हे समजून घेतलं पाहिजे

हल्ली होतं काय की, इतरांच्या चुकांसाठी केवळ ती संबंधित व्यक्ती वा संस्थाच जबाबदार आहे, अशी संकुचित वृत्ती बोकाळल्यामुळे ते खापर संबंधितांच्या माथी मारलं की, आपली जबाबदारीतून सुटका होते. जोवर आपण आपल्या क्षेत्राच्या ऱ्हासाची आणि आपल्या सहकाऱ्यांच्या चुकांची जबाबदारी, ही एक प्रकारे आपलीही जबाबदारी आहे, हे मानत नाही, तोवर आपण अशीच समर्थनं करत राहणार. मग ती पत्रकारिता असो, साहित्य असो, राजकारण असो वा समाजकारण असो.......

‘मारुती कांबळेचं काय झालं?’पासून ‘बलबीर पाशा को एड्स होगा क्या?’पर्यंत…

या दिवाळीवर करोना महामारीचे अजिबात सावट दिसत नाहीये, ही खूपच समाधानाची आणि आनंदाची गोष्ट आहे. बाजारपेठेकडे पाहताना आर्थिक चलनवलन आता स्थिरस्थावर होत असल्याची खात्री वाटायला लागली आहे. त्यात दिवाळी हा प्रकाशाचा, दिव्यांचा सण. त्यांच्या रोषणाईने करोना महामारीचा उरलासुरला काळोखही पळून जावा आणि नेहमीसारखे निर्मळ, निर्भेळ आणि सळसळ करणारे दिवस तुम्हाआम्हाआपल्यासगळ्यांनाच जगता यावेत.......

९४व्या अ. भा. मराठी साहित्य संमेलनाला एक ‘ऐतिहासिक संधी’ साधता आली नाही…

९३व्या संमेलनाचे मावळते अध्यक्ष फादर दिब्रिटो आणि ९४व्या संमेलनाचे अध्यक्ष डॉ. जयंत नारळीकर हे दोघंही प्रकृति अस्वास्थ्यामुळे या संमेलनाला उपस्थित राहू शकले नाहीत. पण समजा ते राहिले असते तर? तर साहित्य संमेलनाच्या इतिहासात एका ख्रिस्ती-मराठी साहित्यिकाकडून एका विज्ञानकथा लेखकाकडे अध्यक्षपदाची सूत्रं सोपवली जाण्याचा ‘अपूर्व ऐतिहासिक क्षण’ महाराष्ट्राला अनुभवायला, पहायला मिळाला असता.......

‘अक्षरनामा’ची गेली पाच वर्षं… येत्या पंचवीस वर्षांसाठी…

आम्हाला हे अभिमानानं सांगायला आवडेल की, गेल्या पाच वर्षांत ‘अक्षरनामा’ने एकही पेड न्यूज, फेक न्यूज छापलेली नाही. त्याशिवाय कुणाहीविषयी ‘बायस’ व्यक्त केलेला नाही. सत्योत्तर सत्याला (पोस्ट ट्रुथ) कधीही थारा दिलेला नाही. हे ऐश्वर्य अभिमानानं मिरवावं असं नक्कीच आहे. पण गेल्या दोन वर्षांपासून करोनानं पत्रकारितेपुढील आव्हानं खूप जटील केली आहेत. त्यामुळे पत्रकारिता आपल्या सर्वाधिक वाईट काळातून जात आहे.......

कुठल्याही उन्मादी प्रवाहापासून स्वत:ला वाचवणं हेच आज पत्रकारितेसमोरचं मोठं काम होऊन बसलं आहे!

आज ‘अक्षरनामा’ सुरू होऊन चार वर्षं पूर्ण झाली! अनेक कारणं आहेत, पण अलीकडच्या काळात पत्रकारिता जास्तीत जास्त बेजबाबदार होत चालली आहे. वावदूकपणा, सवंगपणा आणि बेजबाबदारपणा ही जणू काही तिची त्रि-सूत्रीच होऊ पाहत आहे. त्यात सध्याचा सोशल मीडियाच्या वर्चस्वाचा काळ. त्यामुळे तंत्रज्ञानाच्या बळावर सत्यापेक्षा असत्य, क्रियापेक्षा प्रतिक्रिया, वास्तवापेक्षा अवास्तव आणि घटनांपेक्षा नाट्यमयतेला अधिक महत्त्व आलं आहे.......

उद्धव ठाकरे : ‘रिमोट कंट्रोल’कडून ‘कॅप्टन’कडे

भाजपच्या बेताल, बेमुर्वत आणि संसदीय लोकशाहीची पायमल्ली करणाऱ्या राजकारणाला शिवसेना, काँग्रेस, राष्ट्रवादी यांच्या आघाडीने महाराष्ट्रात रोखले हे चांगलेच झाले, पण ठाकरे घराण्याला खऱ्या अर्थाने संसदीय राजकारणाची बाराखडी अजून शिकायची आहे. ती उद्धव ठाकरे किती चांगल्या प्रकारे गिरवतात, त्यावर या आघाडीचे भवितव्य अवलंबून राहील. उद्धव ठाकरे ‘रिमोट कंट्रोल’च्या भूमिकेतून थेट ‘कॅप्टन’च्या भूमिकेत दाखल झालेत खरे, पण.......

कविता महाजन प्रथम स्मृतिदिन विशेषांकाच्या निमित्ताने…

किरकोळ आजाराचं निमित्त झालं आणि आयुष्याचा अविभाज्य भाग असलेली कविता हे जग सोडून गेली. सगळं इतकं अचानक झालं होतं की, बराच काळ बधीरपणातच गेला. घडलंय ते खरंच आहे, हे स्वतःला समजावण्यात बरीच मानसिक शक्ती खर्च करावी लागली. दुःखाचा पहिला भर ओसरल्यावर कविताची मुलगी - दिशाबरोबर आवराआवर करताना बरीचशी मौल्यवान संपत्ती हाती लागली… त्यामध्ये सांत्वन, आनंद, जिद्द, समजूत, गांभीर्य अशा अनेक भावभावनांचा कल्लोळ होता........

अर्थव्यवस्थेच्या कोसळण्यापुढे देशभक्ती, काश्मीर, कलम ३७०, हिंदू-मुस्लीम प्रश्न, राममंदिर, असं कुठलंही ‘चाटण’ उपयोगी पडलं नाही!

कालच्या शुक्रवारी अर्थमंत्र्यांनी आर्थिक मंदीच्या सावटावर उतारा म्हणून अनेक सवलतींचा वर्षाव केला, रिझर्व्ह बँकेकडून पावणेदोन लाख कोटींचा निधी मिळवला. यामुळे डगमगत्या अर्थव्यवस्थेला हातभार लागेल आणि स्थिती पूर्वपदावर येईल, अशी मोदी सरकारची धारणा आहे. तिचा अधिक्षेप करण्याचे कारण नाही. त्यासाठी सरकारला शुभेच्छा! प्रश्न फक्त एवढाच आहे की, ही तात्पुरती मलमपट्टी आहे, तो काही शाश्वत उपाय नाही.......

नरेंद्र मोदी : ‘पर्सन ऑफ द इयर’ नव्हे, ‘द ओव्हरअचिव्हर’!

गेल्या दोन वर्षांतील मोदी यांचा कारभार पाहता, त्याचे वर्णन ‘टाइम’च्या धर्तीवर करायचे झाले, तर ‘द ओव्हरअचिव्हर’ असे करावे लागेल. त्यांनी भारतीय मध्यमवर्गाचा कमावलेला विश्वास अजूनही कायम ठेवला आहे. ‘मोदी सांगतात तेच प्रमाण आणि आपल्याला जे वाटते तेच खरे’, या न्यायाने नोटांबदीच्या निर्णयामुळे सर्वसामान्य जनतेला काय त्रास होतो आहे, याकडेही मध्यमवर्गाने सपशेल दुर्लक्ष केले आहे.......

‘पंचायतराज’ व्यवस्था सबळ करणाऱ्या ‘पंचायत भारती’चा वर्षारंभ विशेषांक ‘अक्षरनामा’च्या माध्यमातून

गेली २४ वर्षे आपल्या उद्देशानुसार आणि उद्दिष्टानुसार ‘पंचायत भारती’ या पाक्षिकाचे प्रकाशन होत राहिले. या पाक्षिकाने याच म्हणजे मार्च महिन्यात २५व्या वर्षांत पर्दापण केले आहे. हा पहिला वर्षारंभ विशेषांक छापील स्वरूपात प्रकाशित न करता, तो ‘अक्षरनामा’च्या माध्यमातून ऑनलाईन उपलब्ध करून दिला जात आहे. ‘पंचायत भारती’ आणि ‘अक्षरनामा’चा हा संयुक्त उपक्रम वाचकांना आवडेल, अशी आहे.......

महेश एलकुंचवार : मराठी नाट्यसृष्टीला नवीन वळण देणारा आणि नवे आयाम आजमावणारा नाटककार

एखाद्या व्यक्तीचा उचित पुरस्कार देऊन गौरव करणे हा समाजाने त्या व्यक्तीविषयी व्यक्त केलेला आदरभाव असतो, तसेच ती त्या व्यक्तीच्या योगदानाची पोचपावतीही असते. एलकुंचवार यांच्यासारख्या मराठी नाट्यसृष्टीला नवीन वळण देणाऱ्या आणि नवे आयाम आजमावणाऱ्या नाटककाराला अशा प्रकारे सन्मानित करणे हे महाराष्ट्राच्या एकंदर सांस्कृतिक-साहित्यिक परंपरेला शोभणारे आहे.......

‘मृत्युंजय’ची सुवर्णमहोत्सवी डिलक्स आवृत्ती

गतवर्षी म्हणजे ‘मृत्युंजय’चे सुवर्णमहोत्सवी वर्ष होते. त्यानिमित्ताने या कादंबरीची नवी देखणी डिलक्स आवृत्ती कॉन्टिनेन्टल प्रकाशनाने प्रकाशित केली आहे. १९६७ साली प्रकाशित झालेल्या या कादंबरीने सावंतांना ‘मृत्युंजयकार’ अशी उपाधी मिळाली. आतापर्यंत या कादंबरीच्या जवळपास ३० आवृत्त्या प्रकाशित झाल्या आहेत. या सर्वांचा विचार केला तर पन्नास लाख वाचकांनी ही कादंबरी आत्तापर्यंत वाचली आहे, असे अनुमान काढता येते.......

‘अक्षरनामा’ दोन वर्षांचा, दिवाळी अंक तीन वर्षांचा!

आज २४ ऑक्टोबर २०१८. आज ‘अक्षरनामा’ हे ‘मराठीतलं पहिलंवहिलं डिजिटल डेली फीचर्स पोर्टल’ सुरू होऊन बरोबर दोन वर्षं पूर्ण झाली. उद्यापासून ‘अक्षरनामा’चे तिसऱ्या वर्षांत पर्दापण होईल. गेल्या दोन वर्षांतला अनुभव अतिशय चांगला, सर्वार्थाने समृद्ध करणारा होता. तसंच आमच्या सामर्थ्यांची आणि मर्यादांची जाणीवही करून देणाराही होता.......

‘हत्या’ करून ‘विचार’ मारता येत नाही, हेच गेल्या पाच वर्षांनी दाखवून दिलं आहे!

डॉ. दाभोलकर यांच्या जाण्यामुळे अंधश्रद्धा निर्मुलन समितीचे महाराष्ट्रभर पसरलेले काम थांबलेले नाही, ही गोष्ट खूपच महत्त्वाची आहे. डॉ. दाभोलकर यांनी आपल्या हयातीतच कार्यकर्त्यांची दुसरी फळी तयार केली होती आणि ती समर्थपणे आपले काम करत आहे, राहणार आहे. देवा-धर्माच्या नावाने आपल्या तुंबड्या भरणाऱ्या बुवा-बाबांची दुकानदारी उद्धवस्त करण्याचे काम यापुढेही चालू राहणार आहेच.......

एम. करुणानिधी मरणोत्तर अजून ‘लोकोत्तर’ होतील…

करुणानिधींना ‘द्रविड योद्धा’ म्हटलं जाई. त्यांचे समर्थक त्यांना आदरानं ‘कलाईनार’ म्हणजे ‘कलाक्षेत्रातील विद्वान’ म्हणत. असे नेते मरणोत्तर लोकोत्तर होतात. आणखी मोठे होतात. पण त्यांच्या राजकीय वारशाच्या मात्र चिरफळ्या होतात. जयललिता यांच्यानंतर त्यांच्या पक्षाचं जे झालं, तेच कमी-अधिक फरकानं करुणानिधी यांच्या पक्षाचंही होईल.......

निरपराधांना केवळ संशयावरून ठेचून मारण्याचं राष्ट्रीय धोरण जाहीर झालेलं नाही, पण तरीही...

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी काही सरसकट विचारवंतांच्या-लेखकांच्या-कलावंतांच्या हत्या करण्याचे, त्यांना धमक्या देऊन त्यांचा आवाज दाबता येईल तेवढा दाबवण्याचे, मुस्लिम समाजाला येनकेनप्रकारेण टार्गेट करण्याचे आणि निरपराधांना केवळ संशयावरून ठेचून मारण्याचे राष्ट्रीय धोरण जाहीर केलेलं नाही. पण तरीही हे सर्व प्रकार देशात सातत्यानं घडत आहेत. गेल्या चार वर्षांत त्यांची संख्या सातत्यानं वाढतेच आहे.......

‘बाजीगर’ राहुल गांधींच्या ‘मिठी’ची ‘मगरमिठी’!

राहुल गांधी या ‘मिठी’ प्रकरणानं हिरो झाले. ‘बाजीगर’ ठरले. असं होणार याची त्यांना त्यांच्या सल्लागारांनी कल्पना दिली असेल. किंवा त्या सल्लागारांनी हे एवढं ‘महाभारत’ घडेल याची हे ‘रामायण’ रचताना कल्पना केलेली नसेल. त्यांनी एक चूष म्हणून ही कृती राहुल गांधींना करायला सांगितली असेल. किंवा राहुल गांधींनीच उत्स्फूर्तपणे स्वत:च्याच मनानंच ही कृती केली असेल. काही का असेना, त्याचा परिणाम चांगलाच झाला म्हणायचा शेवटी!.......

पावसा, पावसा कधी होशील मानुष?

‘माणसांनी माणसांशी माणसासारखं वागणं, हीच मुळात खूप कठीण गोष्ट आहे,’ असं ज्यांना आदरानं ‘गुरुजी’ असं संबोधतात ते नरहर कुरुंदकर म्हणतात! पण पावसानं माणसांशी ‘मानुष’पणे वागावं, ही काही तितकी कठीण गोष्ट नाही रे! ज्या गोष्टी मुळात कठीण नसतात, त्या आचरणात आणायलाही कठीण नसतातच. त्यामुळे त्या ट्रोल्सच्या नादाला लागू नकोस. तू आपला आमच्यासारखाच सामान्य हो, ‘मानूष’ हो!.......

हा देश जमावांच्या झुंडींनी भरत चालला आहे!

बहुतांश माणसांना स्वत:चा म्हणून कुठलाच विचार नसतो. इतरांनी दिलेल्या तथ्यावर आपला आपण विचार करून ताबडतोबीनं कुठलीही कृती करू नये, हाही विचार बहुतांश लोकांच्या मनीमानसी वसलेला नसतो. तसे अनुभव त्यांच्या दैनंदिन आयुष्यात फारसे आलेले नसतात. त्यामुळे त्यांना कुणीतरी विचार पंप करावे लागतात. ते विचार विध्वंसक असले की, विध्वंस घडतो आणि विध्वंसक नसले की, लहान-मोठी क्रांती घडते.......

रामचंद्र गुहा – विसाव्या शतकाचा श्रेष्ठ भारतीय इतिहासकार

‘मी विसाव्या शतकाचा इतिहासकार आहे’, असं सार्थ अभिमानानं सांगणाऱ्या रामचंद्र गुहा यांचा आज ६०वा वाढदिवस. त्यानिमित्तानं भारतातील या आजच्या आघाडीच्या इतिहासकाराविषयी. गुहा स्वत:ला ‘नेहरूवादी’ म्हणून घेतात. ‘नेहरूवादी’ माणूस उदारमतवादी आणि सर्वसमावेशक विचार करणारा असतोच. पण गुहा यांच्या म्हणण्यानुसार ते सध्याच्या घडीला भारतातील सर्वांत कमी वयाचे ‘नेहरूवादी’ आहेत.......

साडेमाडे नेमाडे

काही महिन्यांपूर्वी कादंबरीकार, समीक्षक आणि कवी डॉ. भालचंद्र नेमाडे यांचा साहित्य अकादमी या राष्ट्रीय पातळीवरील साहित्यसंस्थेच्या अध्यक्षीय निवडणुकीत पराभव झाला. त्यानंतर महाराष्ट्रातल्या काहींना असुरी आनंद झाला. त्यांनी आपल्या भावना प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष खाजगीत, प्रसारमाध्यमांकडे आणि सोशल मीडियावर व्यक्त केल्या. त्या पार्श्वभूमीवर नेमांड्यांविषयी.......

अभिव्यक्ती (अजून तरी) अपरिपक्व, दिशा चाचपडतेय, पण भवितव्य मात्र उज्ज्वल!

पुढील आठवड्यात, २४ एप्रिल रोजी ‘अक्षरनामा’ या मराठीतल्या पहिल्यावहिल्या डिजिटल डेली फीचर्स पोर्टलला दीड वर्षं पूर्ण होईल. आजवर जवळपास दोन हजार लेख; सॅनिटरी नॅपकिन, बाबरी मशिद, म. गांधी, वाचक दिन, महिला दिन, नोटबंदी, गुजरात निवडणूक २०१७ अशा विविध विषयांवरील विशेषांक; मान्यवरांसोबत तरुण लेखकांचं सातत्यपूर्ण लेखन आणि अनेक कळीच्या प्रश्नांवर निर्भीड भूमिका हे ‘अक्षरनामा’चं वैशिष्ट्य राहिलं आहे.......

आज ‘अक्षरनामा’ एक वर्षाचा झाला...

बहुतेकांचं भान जागृत करणं, त्यांना ‘तारतम्यपूर्ण विवेकाचं’ महत्त्व पटवून देणं, सामाजिक सौहार्द, एकोपा, सलोखा यांच्याशी दिवसेंदिवस तुटल चाललेली त्यांची नाळ पुन्हा जोडण्यासाठी काहीएक प्रमाणात हातभार लावणं, अल्पसंख्याक, शोषित-वंचित-पीडित यांच्या हक्कांचं रक्षण करणं आणि भारतीय लोकशाहीच्या रक्षणासाठी प्राणपणानं प्रयत्न करणं, ही आजच्या भारतीय पत्रकारितेसमोरची सर्वांत मोठी आव्हानं आहेत.......

‘अक्षरनामा’चा दिवाळी अंक संपला…

यंदाच्या दिवाळी अंकात माध्यम-चिकित्सा करण्याचा प्रयत्न केला आहे. माध्यमांचा आपल्या दैनंदिन जगण्याशी निकटचा संबंध असल्यानं आणि माध्यमांमध्ये मानवी जगण्यातल्या सर्व क्षेत्रांचा समावेश होत असल्याने बारा-पंधरा लेखांमध्ये या विषयाचे काही निवडक पैलूच उलगडले जाऊ शकतात. मात्र यापुढेही ‘अक्षरनामा’ आपल्यापरीनं शक्य तेवढ्या तटस्थ, नि:पक्ष आणि तारतम्यानं माध्यम-चिकित्सा करण्याचा प्रयत्न करेल.......

तळवलकर – एक मूल्यमापन

लोकोत्तर व्यक्ती मरणोत्तर आणखी मोठ्या होतात. त्यामुळे त्यांच्याविषयी दंतकथा तयार करण्याचे काम काही मतलबी लोक करत असतात. त्यांच्या मनसुब्यांना थोडीफार टाचणी लावावी आणि आजच्या-उद्याच्या तरुण पत्रकारांना तळवलकर नेमकेपणानं समजून घेता यावेत, त्यांच्याविषयी ‘नमस्कारतुल्य’ धसका न वाटता, त्यांच्यापासून काहीएक प्रेरणा घेता यावी, हा एकमेव हेतू असलाच तर या आगावूपणामागे आहे.......

माध्यमांचं अधोविश्व | मीडिया का अंडरवर्ल्ड | Underworld of Media

‘माध्यमांचं अधोविश्व | मीडिया का अंडरवर्ल्ड | Underworld of Media’ हे लांबलचक नाव दिलीप मंडल या हिंदीतील मान्यवर पत्रकाराच्या ‘मीडिया का अंडरवर्ल्ड’ या पुस्तकावरून घेतलं आहे. आपल्याविषयीच्या अशा टीकात्मक चर्चेमुळे हेत्वारोप होण्याची, ते करण्याची संधी इतरांना फारशी मिळत नाही. ती मिळू नये या दिशेनं भारतीय माध्यमांची वाटचाल व्हायला हवी, अशी अपेक्षा या अंकाच्या निर्मितीमागे आहे.......

नीतिशकुमार भाजपसोबत गेले, त्यामागच्या गोष्टीची संभाव्य कारणे

नीतिशकुमार यांच्यावर ‘समाजवादी साथी खाती फॅसिझमची माती’ अशा प्रकारची वा इतर तत्सम टीका करणं सोपं आहे. पण नीतिशकुमार यांनी इतर कुठल्याही वा आजवरच्या कुठल्याही समाजवादी राजकारण्याला जमली नाही, अशी चमकदार खेळी खेळली (असण्याची शक्यता) आहे हे नक्की. अर्थात यात मोठी जोखीम आहे. खाच-खळगे आहेत आणि आव्हानंही. पण राजकारण शेवटी असाच तर खेळ असतो ना!.......

डॉनाल्ड ट्रम्प : द अमेरिकन इडियट!

ट्रम्प यांची कारकीर्द अशाच प्रकारे एका मागून एका वादविवादातून जात राहिली आणि ते अपयशी ठरले तर याचा परिणाम रिपब्लिकन पक्षालाही भोगावा लागेल. यामुळे निवडणुकीत निर्णायक ठरणाऱ्या तटस्थ मतदारांचा कल यामुळे मोठ्या प्रमाणात डेमोक्रॅटिक पक्षाकडे वळण्याची शक्यता आहे. ट्रम्प यांच्या कामगिरीचे पडसाद सिनेट आणि क्राँग्रेसच्या निवडणुकांमध्ये पडून याचा फटका रिपब्लिकन उमेदवारांना पडू शकतो........

माधुरी पुरंदरेंचा सांगावा आणि ‘अशी ही बनवाबनवी’!

आम्ही फक्त मराठी भाषेच्या भवितव्याच्या नावाने गळा काढणार आणि भाषिक प्रेमाच्या नावाखाली इतरांना ‘बनवत’ राहणार! त्यामुळेच तर हिंदीतील ‘बनाना’ हा शब्द मराठीमध्ये अवतरून मराठीमधील त्याच्यापेक्षा उत्तम, सरस आणि अनेक सूक्ष्म अर्थछटा असणारी कितीतरी क्रियापदे सहजपणे फस्त करून टाकतो! ही इतकी साधी गोष्टही माधुरीताईंनी सांगितल्यावर तरी आमच्या लक्षात येईल की नाही, हाही प्रश्नच आहे........

संमेलनाध्यक्षांना (यापुढे) मराठी भाषेबद्दल बोलण्याची बंदी (च) घालायला हवी!

मराठी भाषा दिन विशेष : ९० वं अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन ३, ४, ५ फेब्रुवारी दरम्यान डोंबिवली इथं झालं. आजवर ९० संमेलनं झाली. प्रत्येक संमेलनाध्यक्ष मराठी भाषेचा ऱ्हास, तिची सद्यस्थिती आणि भविष्य यांविषयी बोलत आला आहे. ते सगळे निराशाजनक आणि कुचकामी ठरलेले आपण पाहतोच आहोत. तरीही ही मंडळी त्यातून काही बोध घेत नसतील, तर अध्यक्षीय भाषणात त्यावर बोलण्याचीच बंदी त्यांच्यावर घालायला हवी........

मतदान कोणाला करावं? कोणाला करू नये? का करू नये?

सर्वच राजकीय पक्ष आणि त्यांचे नेते-कार्यकर्ते भ्रष्टाचार करतात, गुन्हेगार उमेदवारांना पाठीशी घालतात. त्यांना तिकिटं देतात. जातीयवादाचं राजकारण करतात. राजकारणात, सत्तेत राहायचं असेल तर हे सर्व करावं लागतं, असं त्याचं खाजगीत समर्थनही करतात. हे दुष्टचक्र थांबवण्यापलीकडे गेलं आहे. पण सुजाण मतदार म्हणून आपण मतदानासाठी काहीएक निश्चित भूमिका ठरवली तर आपण या दुष्टचक्राला काहीएक प्रमाणात रोखू शकतो, पायबंद घालू शकतो........

संमेलनाध्यक्षांना (यापुढे) मराठी भाषेबद्दल बोलण्याची बंदी (च) घालायला हवी!

आजवर ९० संमेलने झाली. प्रत्येक संमेलनाध्यक्ष मराठी भाषेचा ऱ्हास, तिची सद्यस्थिती आणि भविष्य यांविषयी बोलत आला आहे. ते सगळे निराशाजनक आणि कुचकामी ठरलेले आपण पाहतोच आहोत. तरीही ही मंडळी त्यातून काही बोध घेत नसतील, तर अध्यक्षीय भाषणात त्यावर बोलण्याचीच बंदी त्यांच्यावर घालायला हवी.......

अ.भा. मराठी साहित्य संमेलन : एक नैमित्तिक वार्षिक कर्मकांड (?)

सर्वांत महत्त्वाचं म्हणजे अ.भा.संमेलनाचं नैमित्तिक वार्षिक कर्मकांड होऊ नये. कारण तसं झालं तर तो संमेलन संस्थापक न्या. रानडे यांचा पराभव नसेल, तर आपल्या नतद्रष्टपणाचा पुरावा असेल. आणि यंदाच्या संमेलनाबाबत ‘डोंबिवलीक संमेलन झाला, पण काय मजा नाय आला’, असा प्रकार व्हायचा!.......

आपण आणि आपला प्रजासत्ताक दिन!

देशात आरक्षणाच्या प्रश्नावरून मुद्दामहून उठवलं जात असलेलं काहूर, महाराष्ट्रात म. गांधींविषयी द्वेष पसरवणारं नाटक, त्याचं समर्थन करणारा एक राजकीय पक्ष, आम्हाला पटत नाही म्हणून रा.ग.गडकरी यांचा पुतळा फोडणारी संघटना, राजकीय आरोप-प्रत्योरापांचा धुरळा… निवडणुकांच्या दंड-बैठका… देशाच्या एकंदर हवेत वाढत चाललेला ‘क्राइम’… यांच्याशी आपला संबंध तो काय!.......

किरण बेदी : काय होतात तुम्ही? काय झालात तुम्ही?

एका क्षेत्रातल्या मर्दुमकीवर दुसऱ्या क्षेत्रातल्या अश्वमेधाच्या घोड्यावर स्वार होता येत नाही, याचा धडा बेदीबाईंना दिल्लीकरांनी शिकवला. पण सपशेल पराभव झाल्यानंतरही त्या केजरीवाल यांनी काय करावं याचे सल्ले देत होत्या. त्यातून त्यांची ‘गिरे तो बी टांग उपर’ ही वृत्ती उघड झाली होती. आता त्या पुडुचेरीमध्ये समांतर सत्ताकेंद्र चालवण्याचा घटनाबाह्य उद्योग करत आहेत........

‘अक्षरनामा’ झाला दोन महिन्यांचा!

वाचकांनी गेल्या दोन महिन्यात ‘अक्षरनामा’वर जो विश्वास दाखवला तो सार्थ ठरवण्याचा प्रयत्न आम्ही आमच्यापरीने नक्की करू. तुमच्या सूचना, प्रतिक्रिया आणि मते आम्हाला जरूर कळवा. त्यातून ‘अक्षरनामा’ अधिकाधिक वाचकस्नेही करायला मदत होईल. तसेच यापुढेही ‘अक्षरनामा’चे वाचक आमची ही धडपड जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहचण्यासाठी आम्हाला मदत करतीलच. .......

बरे, झाले देवा, संपले एकदाचे हे वर्ष (?)

२०१७ हे वर्षं कसे असणार? नव्या वर्षांत फेब्रुवारी महिन्यात देशातील सर्वांत मोठं राज्य असलेल्या उत्तर प्रदेश विधानसभेची निवडणूक आहे. त्यात भाजपची सरशी झाली, तर मग काहीशी काळजी करण्यासारखी परिस्थिती निर्माण होऊ शकते, असा अंदाज केला जातो आहे. मात्र त्यात भाजपचा पाडाव झाला तर मग आर्थिक राष्ट्रवाद, धार्मिक उन्माद आणि आक्रमक राष्ट्रवाद यांना लगाम बसेल…पर्यायाने नवं वर्ष चांगलं राहील. पण हीसुद्धा शक्यताच आहे........

मराठ्यांच्या आरक्षणाचे काय होणार? महाराष्ट्राचे काय होणार?

मराठे जेवढे शहाणे होतील, तेवढाच महाराष्ट्र शहाणा होईल. मराठे जितके निकोप राहतील, तेवढाचा महाराष्ट्र निकोप राहील. मराठ्यांची जेवढी प्रगती होईल तेवढीच महाराष्ट्राची प्रगती होईल. मराठ्यांनी स्वत:च्या जातीच्या कळपातून बाहेर पडण्याची नितांत निकडीची गरज आहे. त्यातून मराठ्यांना ना आत्मोन्नती साधता येणार ना समाज परिवर्तन........

यू शुड रिस्पेक्ट संमेलनाध्यक्ष, अक्षयकुमार काळे!

अक्षयकुमार काळे रीतसर लोकशाही मार्गाने निवडून आलेले आहेत. तेही विक्रमी बहुमताने निवडून आलेले आहेत. त्यामुळे त्यांच्या विषयी निदान सुबुद्ध साहित्यरसिकांनी तरी आदर व्यक्त केला पाहिजे. कारण त्यांच्या निवडीविषयी शंका उपस्थित करणे, हे स्वतःचाच मुखभंग करणारे आहे; आपल्या संसदीय लोकशाहीविषयी शंका घेण्यासारखे आहे. .......

नरेंद्र मोदी : ‘पर्सन ऑफ द इयर’ नव्हे, ‘द ओव्हरअचिव्हर’!

त्यांच्या ‘अम्मा’ होत्या, पण इतरांच्या ‘कैकयी’ नव्हत्या!

जयललिता यांना विनाकारण खलनायक म्हणून रंगवण्याचे कारण नाही. त्या स्वत:ही भ्रष्ट होत्या आणि त्यांचा पक्षही भ्रष्टाचारी आहे. पण करुणानिधी यांच्यासारखं गुंडगिरीचं राजकारण त्यांनी केलं नाही. त्या सुषमा स्वराज, ममता बॅनर्जी, मायावती, वृंदा कारत यांच्यासारख्या आक्रस्ताळ्या नव्हत्या. त्यामुळे त्या तमिळनाडूमधील जनतेच्या ‘अम्मा’ असल्या तरी, इतरांनी त्यांच्याकडे ‘कैकयी’ म्हणून पाहण्याचीही गरज नाही........

हलके हलके जोजवा डे-केअरचा पाळणा!

नवी मुंबईतील पाळणाघरातल्या निंदनीय प्रकारानंतर त्यावर उलट सुलट चर्चा होऊन काळाच्या ओघात त्याचा धुराळा खाली बसेलही, पण भविष्यकाळ मात्र आपल्याला माफ करणार नाही, हेही तितकेच खरे. पाळणाघरांमधील आचारसंहिता आणि मार्गदर्शक तत्त्वे यांना संस्थात्मक स्वरूप देण्याची गरज आहे. त्यासाठी त्यावर देखरेख ठेवणाऱ्या यंत्रणेची आवश्यकता आहे. शिवसेना-मनसे स्टाईल किंवा तृप्ती देसाई स्टाईल, अशा पद्धतीने हे प्रश्न सोडवले जाऊ शकत न.......

यादवांना ‘तुकोबा’ शेवटपर्यंत कळला नाही!

आनंद यादव झुंडशाहीचा बळी ठरले त्याला इतरांपेक्षा ते स्वत:च जास्त प्रमाणात कारणीभूत होते. लोकशाही शासनव्यवस्था असलेल्या देशात कुठलेही स्वातंत्र्य अनिर्बंध नसते, हे त्यांनी कधी जाणून घेतले नाही. आणि आपल्या लेखनाची किंमत चुकवण्याशिवाय तरणोपाय नसतो, हे यादवांना तुकारामावर कादंबरी लिहूनही कळले नाही. त्यामुळे उतारवयात यादवांची शोकांतिका झाली!.......

फिडेलला नैसर्गिक मरण आले!

फिडेल तरुणांच्या दृष्टीने तसा कधीच म्हातारा झाला नाही. मार्क्सवादाबद्दल काहीही माहीत नसताना जगभरच्या तरुणांच्या टीशर्टवर त्याचा आणि चे गव्हेरा झळकत असतात. फिडेलला आलेले नैसर्गिक मरण आणि त्याला मिळालेले जिवाभावाचे अनुयायी, हे त्याचे सर्वांत मोठे बलस्थान होते. ते ज्यांना या पुढच्या काळात मिळेल, त्यांना फिडेलसारखी चिरस्मरणीय कामगिरी नक्की करता येईल!.......

इंदिरा गांधींना स्मरताना...

काँग्रेसच्या विद्यान अध्यक्ष सोनिया गांधी म्हणाल्या, ते बरोबरच आहे. इंदिरा गांधी यांची पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्याशी तुलना करता येणार नाही. निदान सध्या तरी या प्रकारच्या तुलनेला बऱ्याच मर्यादा पडतात. मोदी सत्तेवर येऊन आता कुठे दोन वर्षे झाली आहेत. त्यामुळे मोदी सत्तेत असताना इंदिरा गांधी यांची जन्मशताब्दी सुरू व्हावी, याकडे घटनेकडे निव्वळ योगायोग म्हणूनच पाहायला हरकत नाही........

माणसं काय, नोटांच्या रांगेतही मरतात!

केशवकुमार यांच्या ‘मोडीसाठीं धांव’ या कवितेतील ‘मोड’ या शब्दाच्या जागी ‘नोट’ (५०० किंवा २०००ची) हा शब्द टाकून ही कविता आजच्या परिस्थितीलाही कशी तंतोतंत लागू पडते, याविषयी ठाम प्रतिपादन करता येऊ शकतं. वर असंही म्हणता येऊ शकतं की, तेव्हा जनसामान्य मोडीपायी मेटाकुटीला आले ही गोष्ट खरी आहे, पण तेव्हा त्यांतल्या काहींवर तासनतास रांगेत उभं राहून स्वतःचा जीवच गमवण्याची वेळ आली नव्हती!.......

बालदिन : त्यांचा दिवस, आपल्यासाठी!

बालदिन साजरा करायचा तो याचसाठी की, या निमित्तानं आपलं मूल अधिक ‘आपलं’ कसं होईल. मूल ही एक स्वतंत्र व्यक्ती असते. त्याला त्याचं स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व असतं. त्यामुळे त्याला त्याच्या जागी जाऊन समजून घेता यायला हवं. मुलांच्या जवळ जायचं असेल तर त्यांना अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घ्यायला हवं. या विशेषांकामध्ये आम्ही आमच्या परीने तो प्रयत्न केला आहे........

खूप लोक ‘नोटा’कुटीला आले!

कुठलाही धाडसी निर्णय वा कृती ही बूमरँग होणार नाही ना याचीही शक्यता विचारात घ्यावी लागते. ती घेतली तर आपल्या निर्णयावरून हात-पाय पोळण्याची शक्यता कमी असते. मोदी सरकारच्या नोटा रद्द करण्याचा निर्णय स्तुत्य असला तरी तो फारसा व्यवहार्य नव्हता, हे आता जवळपास सिद्ध झाले आहे. आणि व्यवहार्य नसलेले निर्णय न्याय्यही नसतात........

एक पाऊल पुढे, दोन पावलं मागे

ट्रम्प यांच्या वर्णद्वेषी, स्त्रीविरोधी आणि स्थलांतरिताना लक्ष्य करणाऱ्या राजकारणामुळे अल्पसंख्याक, स्त्रिया, युवा आणि स्थलांतरित वर्ग आज भयभीत आहे. गेल्या अनेक दशकांत संघर्ष करून मिळवलेल्या सामाजिक बदलांची माघार तर होणार नाही ना अशी चिंता अनेकांना भेडसावत आहे. ओबामांना विजयी करून एक पाऊल पुढे आलेला अमेरिकी समाज आज जणू दोन पावलं मागे गेला आहे.......

टु बी ऑर नॉट टु बी, दॅट इज नॉट द क्वेश्चन अॅट ऑल

कोण कुठला रामुलु, त्याने थेट शेक्सपिअरच्या एका वाक्याला त्याच्यापरीने आव्हान देण्याचं धाडस कधी केलं नसतं. त्याच्या मनात तसा विचारही कधी आला नसता. पण ‘टु बी ऑर नॉट टु बी, दॅट इज द क्वेश्चन’ हे शेक्सपिअरचं जगप्रसिद्ध वाक्य निदान रामुलुला तरी अडकवून ठेवू शकलं नाही. उलट त्याच्या कृतीतून हेच सिद्ध झालं की, ‘टु बी ऑर नॉट टु बी, दॅट इज नॉट द क्वेश्चन अॅट ऑल’!.......

दिल्ली ‘व्हेंटिलेटर’वर

‘व्हेंटिलेटर सिनेमा’ आणि ‘व्हेंटिलेटर’ दिल्ली यात जमीन-अस्मानाचा फरक आहे. त्यामुळे कुठल्याही जादुई शक्तीनं दिल्लीची ही अवस्था जाणार नाही. त्यासाठी दिल्ली सरकार आणि दिल्लीकरांनाच नियोजनपूर्वक प्रयत्न करावे लागतील. आपण या साऱ्या प्रकारातून एवढाच बोध घ्यायला हवा की, आज दिल्लीची जी अवस्था आहे, ती उद्या-परवा आपल्या शहराचीही होऊ शकते. तेव्हा होशियार, केवळ रात्रच वैऱ्याची असते असं नाहीतर दिवसही वैऱ्याचा असू शकतो!.......

आदमी सस्ता नि बकरा महाग झाला…

मारले गेलेले आरोपी केवळ मुस्लीम असल्याने ते ‘दहशतवादी’ ठरत नाहीत, ठरवले जाऊ शकत नाहीत. आरोपी नि:शस्र असतानाही गोळीबार करून त्यांना ठार मारणं आणि नंतर त्याचं धर्माच्या नावावर थेट सरकारी पातळीवरूनच समर्थन केलं जाणं हे ‘आदमी सस्ता नि बकरा महाग झाला’ या प्रकारातलं आहे. किंबहुना त्याहूनही अधिक भयंकर आहे.......

औटघटकेची कवचकुंडले

वर्तमानपत्राचं किंवा वृत्तवाहिनीचं संपादकपद हे औटघटकेच्या कवचकुंडलासारखं असतं. ती अंगावर असतात, तोवर तुम्ही मृत्युंजयी असता. तुम्ही कुणालाही धारेवर धरू शकता, कुणालाही जाब विचारू शकता किंवा कुठल्याही विषयाचा न्यायनिवाडा करू शकता. ही कवचकुंडलं काही कारणानं उतरवावी लागली की, तुम्ही एकदम सामान्य होऊन जाता. आयाळ नसलेल्या सिंहासारखे.......

एक नवी सुरुवात

आजपासून ‘अक्षरनामा’वर संपादकीय, सदरे आणि नैमित्तिक लेख असा स्वरूपाचा मजकूर असेल. त्यातून चालू घटना-घडामोडींची दखल घेतली जाईल. दिवाळी अंकाप्रमाणेच हाही मजकूर आम्ही चांगला देण्याचा पूर्ण प्रयत्न करू. वाचकांनी जेमतेम आठवड्याभरात आमच्याविषयी जो विश्वास दाखवला आणि ज्या अपेक्षा व्यक्त केल्या आहेत, तो सार्थ ठरवण्याचा प्रयत्न आम्ही आमच्यापरीने नक्की करू........

दिवे लागले रे दिवे लागले…

‘अक्षरनामा’चा हा पहिलावहिला दिवाळी अंक. या अंकाची मुख्य कल्पना ‘माणूस, त्याचा विचार आणि त्याचं काम’ ही आहे. तीन प्रमुख विभाग असलेल्या या अंकातून प्रकाशाचे काही उत्साहवर्धक कवडसे पकडण्याचा आत्मविश्वास वाचकांमध्ये येवो. त्यांचा आसंमत मांगल्यमय विचारानं उजळून जावो........

‘अक्षरनामा’चा रे टाहो…

राजकारणापासून समाजकारणापर्यंत, साहित्यापासून संस्कृतीपर्यंत, नाटकांपासून सिनेमांपर्यंत, पुस्तकांपासून ई-बुकपर्यंत, लेखकांपासून अभिनेत्यांपर्यंत, अर्थकारणापासून अनर्थकारणापर्यंत, गल्लीपासून दिल्लीपर्यंत, लोकलपासून ग्लोबलपर्यंत, फटाक्यांपासून धमाक्यांपर्यंत, फॅशनपासून पॅशनपर्यंत… प्रत्येक विषयाची घटना, वास्तव आणि सत्य या निकषांवर मांडणी करण्याची ‘अक्षरनामा’ची भूमिका असेल........